ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ- ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

«H βιοηθική πάει σχολείο», του Σταμάτη Αλαχιώτη

Τη Λουίζ Μπράουν, το πρώτο παιδί του σωλήνα που είναι σήμερα 26 ετών, ακολούθησαν χιλιάδες τέκνα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ωστόσο ήδη άρχισαν να ακούγονται ηχηρά και κάποιες φωνές που παραλληλίζουν την αναπαραγωγική κλωνοποίηση με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, χωρίς ίσως να «αντιλαμβάνονται» ότι οι διαδικασίες αυτές διαχωρίζονται από ένα χάος. Από την άλλη μεριά, οι εναντιωμένες φωνές προς τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς άρχισαν να πνίγονται στο ρεύμα της «πραγματικότητας» στο οποίο παρασύρονται τα νεοφανή προϊόντα που φθάνουν ανεξέλεγκτα σχεδόν στον αδαή καταναλωτή. Ο «θαυμαστός καινούργιος κόσμος» μας που αναδύεται γοργά συμπαρασύρει και τον σκεπτικισμό για τη σωστή εφαρμογή της νέας γνώσης. Το λεγόμενο επίσης «Βιόσωμα», που αφορά τις αντιδράσεις μεταξύ μηχανών, τεχνολογίας δηλαδή, ανθρώπου και κοινωνίας, τείνει να εξασθενήσει με την υποταγή των δύο τελευταίων μερών του στο πρώτο.

Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει αβίαστα αφορά το πώς μπορεί να πορευτεί καλύτερα ο άνθρωπος ως ένα ισορροπημένο Βιόσωμα ενταγμένο σε ένα αποτελεσματικό βιοηθικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα κινείται με περισσότερη ασφάλεια η κοινωνική πρόοδος που «μεταφέρεται» από το «όχημα» των νέων τεχνολογιών. Διότι ενώ υπάρχουν, π.χ., λεπτομερή πρωτόκολλα ελέγχου των κινδύνων ενός γενετικά τροποποιημένου οργανισμού, δεν τηρούνται με την «ευλογία» των πολυεθνικών συμφερόντων λόγω της απαράδεκτης βιασύνης που γιγαντώνει το τίμημα. Ήδη έσπευσαν διάφοροι να «πουλήσουν» κάποιες περίεργες ατελέσφορες βιοϊατρικές εξετάσεις που βασίζονται στα ανακαλυφθέντα από τη χαρτογράφηση του γονιδιώματος του ανθρώπου ευρήματα, ενώ άλλοι πρόσφατα άρχισαν να «προπαγανδίζουν» την «παντοδυναμία του θηλυκού» με την τεκνοποίηση θηλυκού αλόγου, δότης του οποίου ήταν η μητέρα του.

(……)Ποιος όμως μπορεί να αναχαιτίσει αυτή την ορμητική πορεία που σκεπάζει μερικές φορές με την «ιλύ» (λάσπη) της τη λάμψη των ερευνητικών ευρημάτων; Το ερώτημα αυτό δεν διαφέρει από άλλα σχετικά σημαντικά ερωτήματα, όπως λ.χ. το πώς θα αναχαιτισθεί η κακοποίηση του περιβάλλοντος ή γενικότερα η κάθε μορφή εκμετάλλευσης του ανθρώπου. Οι απαντήσεις βέβαια δεν είναι απλές αλλά παραπέμπονται όλες στο πιο βασικό επίπεδο που ανάγονται τέτοιες μεγάλες συζητήσεις, στο επίπεδο δηλαδή της εκπαίδευσης και της παιδείας. H πρόσφατη π.χ. κυβερνητική άδεια της Αγγλίας για τη γέννηση γενετικά τροποποιημένου παιδιού το οποίο θα «χρησιμοποιηθεί» για τη σωτηρία του πάσχοντος αδελφού του ουσιαστικοποιεί έναν σοβαρό βιοηθικό προβληματισμό, αν και η περίπτωση αυτή δεν αφορά την «ενισχυτική ιατρική» αλλά μια θεραπευτική προσέγγιση. H βιοηθική λοιπόν είναι μια ελπίδα που μπορεί να σκιαγραφήσει, να επικαιροποιήσει και να μορφοποιήσει ηθικούς κανόνες, όχι τόσο ως φρόνημα (morale) που δεν βρίσκει σήμερα μεγάλη απήχηση, αλλά ως κώδικας (ethics) συμπεριφοράς, ως αξία και στάση. Γι' αυτό η βιοηθική, απαλλαγμένη από τις ευγονικές ρίζες της, πρέπει να γίνει αντικείμενο γενικού προβληματισμού και ενημερωτικής διδασκαλίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καθώς αφορά τις ηθικές προεκτάσεις της εμπλοκής του ανθρώπου με τη ζωή· και θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι είναι «η αγάπη προς τη ζωή», μια πολύ ευρεία έννοια, που στη συγκεκριμένη περίπτωση εμπερικλείει τις προσπάθειες εξισορρόπησης του οφέλους με το ρίσκο και το τίμημα της προόδου.

H στοίχιση λοιπόν του καθενός πίσω από τις επιπτώσεις εφαρμογής ενός γενετικού νεωτερισμού εξαρτάται πρωτίστως από την εκπαίδευση. Και αυτή η δυνατότητα δεν εξαρτάται (μόνο) από τα γονίδιά μας αλλά κυρίως από την παιδεία μας. Σχετικές μελέτες σε χώρες, όπως π.χ. η Νέα Ζηλανδία και η Ιαπωνία, έχουν αναδείξει το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών στη διδασκαλία κοινωνικών, ηθικών και περιβαλλοντικών θεμάτων που αφορούν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, την προγεννητική διάγνωση, τη βιοτεχνολογία, την πυρηνική δύναμη, τα εντομοκτόνα και τη γενετική μηχανική, που σχεδόν μονοπωλεί τελευταία το περισσότερο ενδιαφέρον. Υποστηρίζεται λοιπόν η αναγκαιότητα διαλόγου στο σχολείο για κοινωνικά θέματα σχετιζόμενα με την επιστήμη και την τεχνολογία, με τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργά σε επίκαιρες τέτοιες συζητήσεις. (……..)

Σημαντική πάντως θεωρείται η διακήρυξη της UNESCO, σύμφωνα με την οποία τα κράτη πρέπει να προωθούν ειδικές διδασκαλίες και έρευνες σχετικές με την ηθική, κοινωνική και ανθρώπινη βάση των εφαρμογών της βιολογίας και της γενετικής (του ανθρώπου) και να ενθαρρύνουν ποικίλες μορφές έρευνας, διδασκαλίας και πληροφόρησης για να διαμορφωθεί η βιοηθική εκείνη στρατηγική που θα ευαισθητοποιήσει τις κοινωνίες και τα μέλη τους για την επένδυση της νέας γνώσης προς όφελος του συνόλου της ανθρωπότητας. Προς την κατεύθυνση αυτή χρειάζεται εντατικοποίηση της συζήτησης για τη Βιοηθική, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, με τη διασφάλιση της ελεύθερης έκφρασης και των κοινωνικοπολιτιστικών, θρησκευτικών και φιλοσοφικών απόψεων.

H βιοηθική προσέγγιση λοιπόν της συναρπαστικής εποχής μας είναι αναγκαία, με την εκπαίδευση και τη γενικότερη παιδεία να είναι οι βάσεις στήριξης των σχετικών αξιών και στάσεων. Γι' αυτό η πρωτοβουλιακή από τα σχολεία καθιέρωση ημέρας Βιοηθικής θα μπορούσε να κορυφώσει σχετικές συζητήσεις, να εμπλουτίσει τις σκέψεις και να επιφέρει τη ζητούμενη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας απέναντι στην οποιαδήποτε πιθανή κακή εφαρμογή της νέας γνώσης.

Πηγή: http://www.tovima.gr/science/article/?aid=154048

Παρατηρήσεις

Α. Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις. (25 Μονάδες)

Β1 . «Ο «θαυμαστός καινούργιος κόσμος» μας που αναδύεται γοργά συμπαρασύρει και τον σκεπτικισμό για τη σωστή εφαρμογή της νέας γνώσης.»: Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 100 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος. (9 μονάδες)

Β2. Το κείμενο ανήκει στον επιστημονικό λόγο. Ποια χαρακτηριστικά το επιβεβαιώνουν; (6 μονάδες)

Β3α . Να βρείτε τη συλλογιστική πορεία και τους τρόπους ανάπτυξης της δεύτερης παραγράφου. (6  μονάδες)

Β3β . Ωστόσο, επίσης, βέβαια,  λοιπόν: τι εκφράζουν οι παραπάνω διαρθρωτικές λέξεις; (4 μονάδες)

Β4 α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου. (5 μονάδες)

Β4β. βιοηθική: να σχηματίσετε πέντε νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας το πρώτο συνθετικό της λέξης. (5 μονάδες)

Γ. Σε άρθρο που θα συντάξετε για τοπική εφημερίδα εκθέτετε την αναγκαιότητα της επιστήμης σήμερα καθώς και τις προϋποθέσεις  που πρέπει να υπάρχουν, προκειμένου η επιστήμη να αποτελέσει παράγοντα διασφάλισης μιας ομαλής πορείας της ανθρωπότητας. 

( 40 μονάδες).

Επιστήμη

Ορισμός

            Επιστήμη είναι το σύνολο των επαληθεύσιμων και ταξινομημένων γνώσεων   που βοηθούν στην ερμηνεία των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων  και η διατύπωση αντικειμενικών νόμων που διέπουν τη λειτουργία τους.

Θετικά αποτελέσματα της  ανάπτυξη της επιστήμης;

• Αποδεσμεύει και απολυτρώνει τον άνθρωπο από τα δεσμά της αμάθειας, της δεισιδαιμονίας και των προλήψεων, από τον δογματισμό και τον φανατισμό.
•  Βελτιώνει  το βιοτικό επίπεδο (άμβλυνση της πείνας, καταπολέμηση ασθενειών, ανακούφιση από τον πόνο, μείωση της θνησιμότητας, αύξηση μέσου όρου ζωής.....)
• Συμβάλλει στην οικονομική πρόοδο και δημιουργεί προϋποθέσεις αξιοποίησης των πλουτοπαραγωγικών πηγών φύσης.
• Δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, διευκολύνει τις οικονομικές συναλλαγές, βοηθά στον προγραμματισμό και τη μεθόδευση της εργασίας,αυξάνει τον ελεύθερο χρόνο.
• Συμβάλλει στην τεχνολογική ανάπτυξη και στην επιβολή του ανθρώπου στη φύση.
• Καλλιεργεί το πνεύμα και την ψυχή του ανθρώπου, τον οδηγεί στην ολοκλήρωση του.
• Βοηθά στην πνευματική και πολιτισμική πρόοδο των κοινωνιών.
• Προσφέρει γνώσεις, διευρύνει πνευματικούς  ορίζοντες, καλλιεργεί την κρίση.
• Διευκολύνει την επικοινωνία ατόμων και λαών.
• Αμβλύνει τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και βοηθά στην εδραίωση της δημοκρατίας.
•  Ενισχύεται η κοινωνική ευημερία.

Αρνητικά αποτελέσματα

• Μόλυνση και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας
• Ενίσχυση του καταναλωτικού οράματος, επικράτηση του υλικού ευδαιμονισμού και η υποδούλωση του ανθρώπου σε υλικά αγαθά.
• Κατασκευή μέσων μαζικής καταστροφής, κίνδυνος πυρηνικού ολέθρου.
• Πνευματική μονομέρεια και εξειδίκευση, απομάκρυνση από την πνευματική και ηθική τελειότητα.
• Διαμόρφωση κοινωνίας πολλών ταχυτήτων και ανισοτήτων.
• Απειλή κατά της δημοκρατίας και κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Αύξηση άγχους, ανασφάλειας, αβεβαιότητας, υπαρξιακής αγωνίας.
• Καλλιέργεια αισθήματος αλαζονείας, έπαρσης και  παντοδυναμίας.
• Παγκοσμιοποίηση της τεχνολογίας με ορατό τον κίνδυνο της αλλοίωσης της ταυτότητας των λαών.

Η ευθύνη του επιστήμονα

           Ως επιστήμονας οφείλει:

•  Να ενημερώνεται και να ανανεώνει τις γνώσεις του συνεχώς, καθώς οι εξελίξεις στο χώρο της επιστήμης είναι ραγδαίες.
•   Να δείχνει δεκτικότητα στο καινούργιο και σεβασμό στο παλιό, αποφεύγοντας τις απόλυτες θέσεις και τον δογματισμό.
• Να προσφέρει τις γνώσεις του στο κοινωνικό σύνολο και να υπηρετεί το καθολικό συμφέρον.
• Να χρησιμοποιεί ορθολογικές μεθόδους και να αναζητά την επιστημονική αλήθεια.
•  Να συνεργάζεται αρμονικά με τους συναδέλφους του και να μην είναι ανταγωνιστικός.
•  Να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Να χρησιμοποιεί την επιστήμη για τον άνθρωπο και όχι την επιστήμη για την επιστήμη.
•  Να αποστασιοποιείται από οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.
• Να είναι οπαδός της ειρήνης και όχι του πολέμου.
• Να αγωνίζεται για την ευμερία και το καλό της ανθρωπότητας.

        Ως πνευματικός άνθρωπος οφείλει:

• Να υπερασπίζεται τη δημοκρατία, την ισότητα και τη συναδέλφωση των λαών.
•  Να στέκεται κριτικά έναντι κάθε εξουσίας.
• Να βοηθά στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας των ανθρώπων.
• Να αγωνίζεται για την υπεράσπιση των ανθρωπιστικών αξιών.
• Να βοηθά στην καταπολέμηση του καταναλωτισμού και του υλικού ευδαιμονισμού.
• Να βοηθά στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του λαού και στην αφύπνιση του.
• Να αγωνίζεται κατά κάθε παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Να απαλλάσσει τους πολίτες από φανατισμούς και δογματισμούς
• Να συμβάλει στην πνευματική και ηθική ανύψωση των ανθρώπων.
• Να αγωνίζεται για την προάσπιση της εθνικής ταυτότητας.
• Να μην είναι υπερόπτης και ματαιόδοξος αλλά μετριόφρων και καταδεκτικός.

Τεχνολογία

Ορισμός
 Το σύνολο των τεχνικών γνώσεων και μέσων που διαθέτει ο άνθρωπος για να ασκεί κάθε έργο εύκολα και αποδοτικά.

Οφέλη της τεχνολογίας

• Ανάπτυξη των οικονομικών τομέων της χώρας και αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών.
•  Αύξηση και βελτίωση της παραγωγής.
• 'Ανοδος βιοτικού επιπέδου και παροχή ανέσεων.
• Βελτίωση των συνθηκών εργασίας.
•  Μείωση κούρασης και αύξηση του ελεύθερου χρόνου.
• Διευκόλυνση επικοινωνίας ανάμεσα σε ανθρώπους και λαούς.
• Καταπολέμηση της άγνοιας, των προλήψεων, των δογματισμών και των δεισιδαιμονιών.
• Βελτίωση της μάθησης και της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
• Επιβολή του ανθρώπου στη φύση.
• Βελτίωση συνθηκών της ζωής του ανθρώπου.
• Ανάπτυξη υλικού πολιτισμού.

Αρνητικές συνέπειες της τεχνολογίας

•   Διατάραξη οικολογικής ισορροπίας και μόλυνση περιβάλλοντος.
•  Απώλεια θέσεων εργασίας και αύξηση ανεργίας.
•  Αύξηση των υλικών αναγκών και επικράτηση πνεύματος καταναλωτισμού.
• Δημιουργία συμβατικών και πυρηνικών όπλων καταστροφής.
• Εξάρτηση του ανθρώπου από τη μηχανή, υποδούλωση στα τεχνικά επιτεύγματα.
• Μηχανοποίηση της ζωής και έλλειψη ανθρωπιστικών αξιών.
•  Απώλεια πρωτοβουλίας, δημιουργικότητας και απόκτηση τεχνοκρατικής αντίληψης.
• Επικράτηση της  εξειδίκευσης και πνευματική μονομέρεια.
• Δημιουργία ανισοτήτων ανάμεσα στους ανθρώπους.