Οι μετοχές στην αρχαία ελληνική γλώσσα

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπάρχουν τρία είδη μετοχών: η επιθετική μετοχή, η κατηγορηματική μετοχή και η επιρρηματική μετοχή.

Η επιθετική μετοχή, έναρθρη ή σπανιότερα άναρθρη, λειτουργεί ως επίθετο και προσδιορίζει ουσιαστικά ή αντωνυμίες. Απαντά σε κάθε χρόνο που έχει μετοχή και δέχεται άρνηση οὐ, όταν εκφράζει κάτι πραγματικό, και σπανιότερα μή, όταν δηλώνει κάτι υποθετικό ή υποκειμενικό. Η επιθετική μετοχή λέγεται και αναφορική, γιατί ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Μεταφράζεται με οριστική του χρόνου στον οποίο βρίσκεται, εκτός αν είναι μετοχή ενεστώτα ή παρακειμένου που εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, οπότε μπορεί να μεταφραστεί και με οριστική παρατατικού ή υπερσυντελίκου αντίστοιχα.

Η επιθετική μετοχή λειτουργεί στον λόγο ως υποκείμενο, αντικείμενο,κατηγορούμενο επιθετικός προσδιορισμός, κατηγορηματικός προσδιορισμός, παράθεση, επεξήγηση, ονοματικός ετερόπτωτος ή εμπρόθετος προσδιορισμός, ως δοτική προσωπική.

Παραδείγματα

1. Ὑμεῖς τοὺς δέκα στρατηγοὺς τοὺς οὐκ ἀνελομένους τοὺς ἐκ τῆς ναυμαχίας ἐβουλεύσασθε ἁθρόους κρίνειν.
2.  Οὗτος ἦν ὁ ἀδικήσας καὶ ἐπιβουλεύσας ἡμῖν.
3.  Οἱ νόμοι τὸ δίκαιον καὶ τὸ συμφέρον βούλονται.
4.  Προσήκει τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις πείθεσθαι.
5.  Ἐπορεύθησαν ἐς Ἀπολλωνίαν, Κορινθίων οὖσαν ἀποικίαν.

 Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη, απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή και αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται συνήθως με τα «ότι», «πως», «που» + οριστική ή με το «να» + υποτακτική

Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται τα:

1. α) εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω: Ἦν οὖν καὶ ἐν ἐκείνοις πολλὰ γιγνόμενα. (Γίνονταν λοιπόν πολλά και σ' εκείνα τα χρόνια.)
2. β) δῆλός εἰμι (είμαι φανερός), διαβιῶ / διαμένω (ζω κάπου μόνιμα), διάγω / διαγίγνομαι (περνώ τον καιρό μου), οὐ διαλείπω (δε σταματώ), διατελῶ (είμαι συνεχώς), λανθάνω (μένω απαρατήρητος), οἴχομαι (έχω φύγει), τυγχάνω (συμβαίνει να είμαι, είμαι), φαίνομαι / φανερός εἰμι (είμαι φανερός), φθάνω (προφταίνω)· τα ρήματα αυτά μπορεί να αποδοθούν με τροπικό επίρρημα και η κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από αυτά με ρήμα:

   δῆλός εἰμι (φανερά) διαβιῶ / διαμένω / διαγίγνομαι / διάγω / οὐ διαλείπω / διατελῶ (συνεχώς) λανθάνω (κρυφά)

   οἴχομαι (γρήγορα, αμέσως) τυγχάνω (τυχαία) φαίνομαι / φανερός εἰμι (φανερά) φθάνω (πρώτα, πρώτος)

   Δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν προσελθεῖν. (Επιθυμούσε φανερά να έρθει.)
   Φανερὸς ἦν τοῖς νόμοις λατρεύων. (Φανερά υπηρετούσε τους νόμους.)
   Ἀλλ' αὐτοὶ φθήσονται τοῦτο δράσαντες. (Αλλ' αυτοί πρώτοι θα το κάνουν αυτό.)
3. γ) Pήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη, καρτερία, ανοχή, κάματο, όπως ἄρχω, ἄρχομαι, ἀπαλλάττομαι, ἀπολείπω, ἐπιλείπω (αφήνω), λήγω, παύω, παύομαι, ὑπάρχω (αρχίζω πρώτος), ἀνέχομαι, ἀπαγορεύω, κάμνω (κουράζομαι), καρτερῶ, ὑπομένω
   Ἄρξομαι διδάσκων ἐκ τῶν θείων.
   Παύσασθε περὶ τούτου κατηγοροῦντες ἀλλήλων.
   Ἀλλὰ μὴ κάμῃς φίλον ἄνδρα εὐεργετῶν. (μην κουραστείς να ευεργετείς)
4. δ) Pήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη και τα αντίθετά τους, όπως ἀγνοῶ, αἰσθάνομαι, ἀκούω, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι, εὑρίσκω, ὁρῶ, περιορῶ (αδιαφορώ, επιτρέπω), μανθάνω, ἐνθυμοῦμαι, μέμνημαι, ἐπιλανθάνομαι (ξεχνώ) κ.τ.ό.:
   Αἰσθάνομαί τινας παραβαίνοντας τοὺς νόμους.
   Μαζαῖος ἤκουσεν ἤδη προσάγοντα Ἀλέξανδρον.
   Μέμνημαι τοιαῦτα ἀκούσας σου.
5. ε) Pήματα που σημαίνουν αγγελία, δείξη, έλεγχο, όπως (ἀν)αγγέλλω, ἐπιδείκνυμι, ἀποδείκνυμι, δηλῶ, ἀποφαίνω, ἐλέγχω (αποδεικνύω), παρέχω (παρουσιάζω), φαίνω, φαίνομαι κ.τ.ό.:
   Ἐπιδείξω Μειδίαν τουτονὶ μὴ μόνον εἰς ἐμὲ ἀλλὰ καὶ εἰς ὑμᾶς ὑβρικότα.
   Καὶ μὴν οὐδ' ἀκαίρως φανησόμεθα μεμνημένοι περὶ τούτων.
6. στ) Pήματα που σημαίνουν ψυχικό πάθος, όπως ἀγανακτῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, ἥδομαι (ευχαριστιέμαι), χαίρω, λυποῦμαι, ὀργίζομαι, τέρπομαι, βαρέως φέρω κ.τ.ό.:
   Ἀγανακτῶ ὁρῶν τὴν συκοφαντίαν ἄμεινον τῆς φιλοσοφίας φερομένην.
   Καὶ ἐγὼ τοῖς καλῶς ἐρωτῶσι χαίρω ἀποκρινόμενος.
7. ζ) εὖ/καλῶς/δίκαια/κακῶς ποιῶ, χαρίζομαι, ἀδικῶ, νικῶ, περιγίγνομαι (υπερτερώ), κρατῶ, ἡττῶμαι, λείπομαι (υστερώ) κ.τ.ό. Μεταφράζονται «με το να» + υποτακτική, «που» + οριστική ή «στο να» + υποτακτική:
   Ἀδικεῖτε πολέμου ἄρχοντες καὶ σπονδὰς λύοντες. (Αδικείτε με το να αρχίζετε πόλεμο και με το να καταλύετε τις συνθήκες ειρήνης.)
   Εὖ γ' ἐποίησας ἀναμνήσας με. (Καλά έκανες που μου το θύμισες.)
   Καὶ τούτου οὐχ ἡττησόμεθα εὖ ποιοῦντες. (Δε θα φανούμε κατώτεροι από αυτόν στο να ευεργετούμε.)

 Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.

H επιρρηματική μετοχή διακρίνεται σε:

1. α) Συνημμένη: το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση στην πρόταση.Συνημμένες είναι οι τελικές και ενίοτε οι υπόλοιπες επιρρηματικές μετοχές:
   Ἔπεμψε Θεόπομπον εἰς Λακεδαίμονα ἀπαγγελοῦντα τὰ γεγονότα. [τελική, το A του ρήματος είναι και Y της μετοχής.]
   Ὁ Ἀγησίλαος ἐκείνους μὲν καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκε. [εναντιωματική, το Y του ρήματος είναι και Y της μετοχής.]
2. β) Απόλυτη· το υποκείμενό της είναι λέξη που δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής. Η απόλυτη μετοχή τίθεται σε πτώση γενική (γενική απόλυτη) ή αιτιατική (αιτιατική απόλυτη):
   1. Mε γενική απόλυτη εκφέρεται κάθε επιρρηματική μετοχή προσωπικού ρήματος, εκτός της τελικής:
      Κρέοντος βασιλεύοντος οὐ μικρὰ συμφορὰ κατέσχε Θήβας. [χρονική]
      Ἀποπλεῖ οἴκαδε καίπερ μέσου χειμῶνος ὄντος. [εναντιωματική]
      Κῦρος δ' οὖν ἀνέβη ἐπὶ τὰ ὄρη οὐδενὸς κωλύοντος. [τροπική]
      Xρημάτων δεομένης τῆς Σπάρτης πρὸς πόλεμον, ἐπορεύθη ὁ Ἀγησίλαος εἰς Aἴγυπτον. [αιτιολογική]
      Kολαζόντων ὑμῶν τοὺς ἀδικοῦντας ἔσονται οἱ νόμοι καλοὶ καὶ δίκαιοι. [υποθετική]
      N.E.: Ξημερώνοντας τ' Aγιαννιού, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά. [χρονική]
   2. Mε αιτιατική απόλυτη εκφέρεται η μετοχή απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων. H μετοχή αυτή τίθεται σε αιτιατική ουδέτερου γένους ενικού κυρίως αριθμού. H απόλυτη μετοχή σε αιτιατική είναι κυρίως εναντιωματική και σπανιότερα χρονική, αιτιολογική ή υποθετική

 Πηγή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL102/521/3386,13668/

 

Άσκηση

Να αναγνωρίσετε το είδος των παρακάτω  μετοχών και να τις διακρίνετε σε συνημμένες και απόλυτες: 

1. .Ὁρῶν αὐτοὺς λυπουμένους ὑπεσχόμην γράψειν τὴν ἐπιστολήν.
2.  Ἀναχωρησάντων δ' αὐτῶν οἱ Ἀθηναῖοι φυλακὰς κατεστήσαντο.
3.  Ἀναλαβὼν τὸ στράτευμα ἦγε.
4.  Ἐπαιάνιζον ἅμα πλέοντες.
5.  Τισσαφέρνης ἐν Σάρδεσιν ἐτύγχανεν ὤν.
6.  Μετὰ δὲ ταῦτα γενομένης τῆς ἀνακωχῆς ξυνῆλθον ἐς λόγους.
7.  Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας.
8.  Kλέαρχος διέβη παρὰ τὸν Φαρνάβαζον μισθὸν ληψόμενος.
9.  Οὗτοι διατελοῦσιν ὄντες ἐλεύθεροι.
10.  Πέμπουσιν Ἱερώνυμον τὸν Ἠλεῖον ἐροῦντα ταῦτα.
11.  Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.
12.  Οἱ δικασταί ἤκουσαν τῶν μαρτύρων λεγόντων.
13.  Πρὸς ἕκαστον τῶν εἰρημένων ἐνεχείρει τι λέγειν ὁ Φίλιππος.
14.  Ἀγησίλαος δέ, καίπερ αἰσθανόμενος ταῦτα, ὅμως ἐπέμενε ταῖς σπονδαῖς.
15.  Τοὺς φίλους εὐεργετοῦντες καὶ τοὺς ἐχθροὺς δυνήσεσθε κολάζειν.
16.   Τισσαφέρνης ἐλέγχει  Ὀρόντα ψευδόμενον.
17.   Ἥδομαι ἀκούων σου φρονίμους λόγους.
18.  Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινάμενοι.
19.  Ἀφίκοντο πρὸς ἡμᾶς τὴν ἐπιστολὴν φέροντες.
20.  Αἱ πόλεις αἱ δημοκρατούμεναι τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις διοικοῦνται.