ΝΥΧΤΕΡΙΝΟ
Ναπολέων
Λαπαθιώτης (1888-1944).
Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης γεννήθηκε στην Αθήνα,
γιος του Λεωνίδα Λαπαθιώτη, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με
καταγωγή από την Κύπρο, που έφτασε ως το βαθμό του στρατηγού και έγινε
υπουργός Στρατιωτικών μετά από συμμετοχή του στο κίνημα στο Γουδί, και
της Βασιλικής Παπαδοπούλου, ανιψιάς του Χαρίλαου Τρικούπη. Σε ηλικία
δέκα ετών μετακόμισε με την οικογένειά του στο Ναύπλιο, όπου τέλειωσε το
σχολείο, έμαθε αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά, ενώ παρακολούθησε επίσης
μαθήματα πιάνου και ζωγραφικής. Το 1905 γράφτηκε στη Νομική Σχολή της
Αθήνας, από όπου αποφοίτησε κανονικά, δεν άσκησε όμως ποτέ το επάγγελμα
του δικηγόρου. Την ίδια χρονιά κι ενώ ήταν μόλις δεκαεφτά χρόνων
δημοσίευσε στο Νουμά το ποίημα Έκσταση. Το 1907 υπήρξε ιδρυτικό μέλος
του ποιητικού περιοδικού Ηγησώ, στα δέκα συνολικά τεύχη του οποίου
δημοσίευσε δεκαέξι ποιήματα ως το 1908, οπότε το περιοδικό έκλεισε και ο
Λαπαθιώτης άρχισε τη λογοτεχνική και δημοσιογραφική συνεργασία του με
την εφημερίδα Εσπερινή και το περιοδικό Ελλάς του Σ.Ποταμιάνου. 
Τον ίδιο
χρόνο γνωρίστηκε με το Χρηστομάνο και το Σικελιανό. Ακολούθησαν
συνεργασίες του με τα περιοδικά Δάφνη και Ανεμώνη (1909-1910) με την
εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα (από το 1924) με το περιοδικό Η Διάπλασις των
παίδων (1925), με το περιοδικό Μπουκέττο (1931), με τη Νέα Εστία (1933 -
όπου δημοσίευσε μεγάλο μέρος του λογοτεχνικού του έργου), την
Πνευματική Ζωή (1938) και τα Νεοελληνικά γράμματα (1940). Το 1917
συμμετείχε στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας και υπηρέτησε ως έφεδρος
ανθυπολοχαγός κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Μετά τα
Νοεμβριανά γεγονότα του 1920 κατέφυγε για λίγο καιρό με την οικογένειά
του στην Αίγυπτο, όπου γνωρίστηκε με τον Καβάφη. Το 1937 πέθανε η μητέρα
του και τρία χρόνια αργότερα ο πατέρας του, ο θάνατος του οποίου είχε
καταλυτική επίδραση στη ζωή του ποιητή. Η μοναδική ποιητική συλλογή που
εξέδωσε ήταν η Τα πρώτα ποιήματα (1939). Εθισμένος στις ναρκωτικές
ουσίες αναγκάστηκε να ξεπουλήσει τη βιβλιοθήκη του και αυτοπυροβολήθηκε
το 1944 στο σπίτι του στα Εξάρχεια. Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ξεκίνησε την
ενασχόλησή του με την ποίηση με σαφείς επιρροές από το ρεύμα του
αισθητισμού (νεανικά του πρότυπα στάθηκαν οι Walter Pater και Oscar
Wilde). Δημοσίευσε μανιφέστα για τον αισθητισμό και προσπάθησε να
αντιδράσει στο ασφυκτικά συντηρητικό κλίμα της εποχής του με τολμηρούς
στίχους και προκλητικές εμφανίσεις.
Η θλίψη που χαρακτήριζε τη ζωή του
τον οδήγησε στα τελευταία χρόνια του σε συμβολιστικές επιλογές με έντονα
μελαγχολικό τόνο και σταθερή πάντα την επιμελημένη μορφή των ποιημάτων
του. Έγραψε επίσης λογοτεχνικές μεταφράσεις και θεατρικά έργα (Νέρων ο
τύραννος[1900], Η τιμή της συζύγου [1901], Τα μεσάνυχτα ως το
γλυκοχάραμα [1908]) και ασχολήθηκε με το λογοτεχνικό δοκίμιο και τη
μουσική σύνθεση. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ναπολέοντα
Λαπαθιώτη βλ. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Παναγιώτου Γιώργος, «Ο Ναπολέων
Λαπαθιώτης και η εποχή του. Χρονολογικός πίνακας», Η λέξη 33, 3-4/1984,
σ.238-247, Παληοδήμου Αλίκη, «Ναπολέων Λαπαθιώτης: Χρονοβιογραφία»,
Διαβάζω 95, 30/5/1984, σ.12-17, Κόρφης Τάσος, Ναπολέων ΛαπαθιώτηςΣυμβολή στη μελέτη της ζωής και του έργου του. Αθήνα, Πρόσπερος, 1985, Κωστίου Κατερίνα, «Λαπαθιώτης Ναπολέων», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986, και Λαπαθιώτης Ναπολέων, Η ζωή μου · Απόπειρα συνοπτικής αυτοβιογραφίας · Φιλολογική επιμέλεια Γιάννης Παπακώστας. Αθήνα, Στιγμή, 1986.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
Για τη ζωή και το έργο του Ν.Λαπαθιώτη μπορείτε να συμβουλευτείτε τους ακόλουθους ιστότοπους: http://www.sarantakos.com/liter/lapathiotis.html και http://www.potheg.gr/WriterDetails.aspx?id=7711216&lan=1
ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ
Νυχτερινό
Το ποίημα δημοσιεύτηκε το 1939 και σκιαγραφεί με λυρική υποβλητικότητα μια νυχτερινή εικόνα αποχωρισμού. Η σκηνή διαδραματίζεται κάτω από το φως του φεγγαριού, που συντροφεύει τη μοναξιά του ποιητή.
Ένα φεγγάρι πράσινο, μεγάλο,
που λάμπει μες στη νύχτα, – τίποτ' άλλο.
Μια φωνή, που γρικιέται μες στο σάλο
και που σε λίγο παύει, – τίποτ' άλλο.
Πέρα, μακριά, κάποιο στερνό σινιάλο
του βαποριού που φεύγει, – τίποτ' άλλο.
Και μόνο ένα παράπονο μεγάλο,
στα βάθη του μυαλού μου. – Τίποτ' άλλο.
Ν. Λαπαθιώτης, Τα ποιήματα, Γαβριηλίδης
Το θέμα του ποιήματος
Η τελευταία συνάντηση ενός άντρα με το αγαπημένο του πρόσωπο κάτω από ένα ολόγιομο, πράσινο φεγγάρι που λάμπει μέσα στη νύχτα. Η φωνή του αγαπημένου προσώπου σβήνει σιγά-σιγά και ο άντρας μένει μόνος του , κενός, πικραμένος και θλιμμένος.
Το ποίημα συνδυάζει λυρικές και υποβλητικές εικόνες(φεγγάρι, φωνή, καράβι) με τη ρομαντική και μελαγχολική διάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Όλο το ποόημα περιστρέφεται γύρω από την ερωτική μελαγχολία και τη μοναξιά του ποιητικού υποκειμένου. Η μοναξιά και η μελαγχολία διαπερνούν τα αισθήματα του και του αφήνουν μια έντονη γεύση θλίψης και πίκρας από τον οριστικό χωρισμό από το αγαπημένο του πρόσωπο.
Ο τόνος του ποιήματος είναι χαμηλόφωνος και τα αισθήματα που κυριαρχούν δίνονται συγρατημένα με διακριτικότητα και ηρεμία.
Περιεχόμενο ποιήματος
1ο δίστιχο
Ένα ολόγιομο πράσινο φεγγάρι λάμπει, σκορπά τη λάμψη του σε πρόσωπα και πράγματα και κάνει τη νύχτα λαμπερή και φωτεινή.
2ο δίστιχο
Η φωνή που σβήνει σταδιακά μέχρι να χαθεί οριστικά.
3ο δίστιχο
Το καράβι απομακρύνεται και χωρίζει τον άνδρα για πάντα από το αγαπημένο του πρόσωπο.
4ο δίστιχο
Ο άνδρας μένει μόνος του με συντροφιά την πίκρα και το παράπονο στα βάθη του μυαλού του.
Στοιχεία μορφής
- Τέσσερις δίστιχες στροφές που καταλήγουν στην ίδια επωδό:(τίποτ' άλλο)
- Εντεκασύλλαβοι στίχοι παροξύτονοι.
- Μέτρο ιαμβικό και ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.
- Προσεκτική επιλογή λεξιλογίου και επιθέτων.
- Οι εικόνες που λειτουργούν ως σύμβολα: φεγγάρι, φωνή, καράβι.
- Μουσικότητα του ποιήματος που επιτυγχάνεται με όλους τους παραπάνω τρόπους.
Το ποίημα συνδυάζει στοιχεία συμβολισμού και ρομαντισμού
Στοιχεία συμβολισμού
- Η προσπάθεια απόδοσης ψυχικών καταστάσεων με τη χρήση συμβόλων.
- Η δημιουργία ενός συγκεχυμένου κλίματος σε συνδυασμό με τη μελαγχολική διάθεση.
- Έντονη μουσικότητα και υποβλητικός χαρακτήρας του στίχου.
- Περιορισμός του νοηματικού περιεχομένου στο ελάχιστο: καθαρή ποίηση που πρσφέρει μαγεία και γοητεία.
- Διάχυτη μελαγχολία, απαισιοδοξία και νοσταλγική διάθεση.
- Κυριαρχία του συναισθήματος και της φαντασίας.
- Ο μελαγχολικός ή καταδικασμένος έρωτας.
- Χρησιμοποίηση υποβλητικών σκηνών όπως τα νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία.
Τελευταίο ταξίδι, Κ.Καρυωτάκης
Καλό ταξίδι, αλαργινό καράβι μου, στου απείρου
και στης νυχτός την αγκαλιά, με τα χρυσά σου φώτα!
Να 'μουν στην πλώρη σου ήθελα, για να κοιτάζω γύρου
σε λιτανεία να περνούν τα ονείρατα τα πρώτα.
Η τρικυμία στο πέλαγος και στη ζωή να παύει,
μακριά μαζί σου φεύγοντας πέτρα να ρίχνω πίσω,
να μου λικνίζεις την αιώνια θλίψη μου, καράβι,
δίχως να ξέρω πού με πας και δίχως να γυρίσω!
Ως προς το περιεχόμενο: Στο ποίημα του Κ.Καρυωτάκη αποτυπώνεται η επιθυμία για φυγή από μια ζωή θλιβερή και από μια πραγματικότητα απογοητευτική. Ο ποιητής συνειδητοποιεί το συναισθηματικό και ψυχικό αδιέξοδο στο οποίο έχει φτάσει καθώς τα όνειρα και οι επιθυμίες του δεν μπορούν να εκπληρωθούν.Σε μια ζωή γεμάτη πίκρα, απογοήτευση και απαισιοδοξία η φυγή παρουσιάζεται ως η μόνη λύση που μπορεί να χαρίσει στον ποιητή τη γαλήνη που αναζητά. Η θεματική στο ποίημα του Ν.Λαπαθιώτη είναι διαφορετική: αποτυπώνεται το αίσθημα της μελαγχολίας και πίκρας που προκαλεί στον ποιητή ο χωρισμός από το αγαπημένο του πρόσωπο.
Ως προς τη μορφή: Και τα δύο ποιήματα χρησιμοποιούν το ίδιο φόντο: νυχτερινό τοπίο, φεγγάρι, καράβι και προβάλουν παρόμοιες συναισθηματικές καταστάσεις: ερωτική απογοήτευση, μοναξιά, διάψευση ελπίδων, μελαχγολία, ψυχικός πόνος, θλίψη, πίκρα. Η ψυχολογία των ποιητικών υποκειμένων παρουσιάζεται και στα δύο ποιήματα με τα χαρακτηριστικά του συμβολισμού: τη μουσικότητα του στίχου και την υποβλητική ατμόσφαιρα, τη σύνδεση ψυχικών καταστάσεων με σύμβολα και την προσεκτική επιλογή του λεξιλογίου.
Σχόλια