Το Πέρασμα του Κ. Τζαμιώτη, ένα πέρασμα στην ανθρωπιά και στη Λογοτεχνία

Παρουσίαση του βιβλίου Το πέρασμα του Κ.Τζαμιώτη, Public Καβάλας, 23/09/2016

Ο συγγραφέας

Ο Κωνσταντίνος Τζαμιώτης γεννήθηκε στη Λάρισα το 1970 και σήμερα ζει στην Αθήνα. Σπούδασε κινηματογράφο και εργάστηκε στην τηλεόραση και στη διαφήμιση. Υπήρξε διευθυντής του περιοδικού «Αντί» και της πολιτιστικής έκδοσης "Highlights".

Πρωτοεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα με 2002 με το βιβλίο "Η συνάντηση" και ακολούθησαν το "Βαθύ πηγάδι" το 2003, "O βαθμός δυσκολίας" το 2004, η "Παραβολή" το 2006, "Η εφεύρεση της σκιάς" το 2008, “Η πόλη και η σιωπή” το 2013. Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο, “Το Πέρασμα“.

Διηγήματά του δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά, ανθολογίες και συλλογές διηγημάτων. Το πρώτο του θεατρικό έργο “Τερματικός σταθμός” απέσπασε κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου θεατρικού συγγραφέα και το έργο του “Μια εξαιρετικά απλή δουλειά” περιλήφθηκε στην ευρωπαϊκή ανθολογία θεάτρου.

Τα δύο τελευταία βιβλία του ανήκουν στη θεματική κατηγορία Λογοτεχνία της κρίσης, αφού από το 2008 και ύστερα η λέξη κρίση έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Ο ίδιος θεωρεί ότι καλό είναι να αποφεύγουμε τις ταμπέλες και τις κατηγοριοποιήσεις στον χώρο της Λογοτεχνίας. Άλλωστε λογοτεχνία της κρίσης γραφόταν και πολύ πριν την κρίση, πριν εισέλθουμε στην τροχιά της χρεοκοπίας και των μνημονίων. Πιστεύει όμως ακράδαντα στη μετασχηματιστική δύναμη της Λογοτεχνίας και στο γεγονός ότι η λογοτεχνία, όπως και κάθε σοβαρή τέχνη, πρέπει να έχει τα απαραίτητα αντανακλαστικά ώστε να λαμβάνει τα μηνύματα των καιρών και να μη γυρίζει την πλάτη στην οικονομική, πολιτική, κοινωνική και κυρίως ηθική κρίση που μαστίζει τη χώρα τα τελευταία χρόνια. Στο προσκήνιο λοιπόν έρχεται και πάλι η σχέση του συγγραφέα με την πολύμορφη κοινωνική πραγματικότητα και η εστίαση του ενδιαφέροντος του στην κοινωνική πλευρά των πραγμάτων και στη σχέση του ατόμου με την κοινωνία.

Είναι υπέρμαχος μιας Λογοτεχνίας που δεν καλλωπίζεται με περιττά στολίδια, δεν ενδύεται με ψέματα, είναι πάντοτε ειλικρινής και σκληρή, ακόμη κι αν αυτό της στερήσει την πολυπόθητη δημοφιλία. Το κρίσιμο ζητούμενο λοιπόν είναι ο τρόπος με τον οποίο η λογοτεχνία ενσωματώνει την κρίση και ο τρόπος με τον οποίο οι συγγραφείς θα αποφύγουν την παγίδα της επικαιρότητας και της δημοσιογραφικής γραφής. Από την άλλη, όταν ο συγγραφέας καλείται να γράψει σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος είτε να καταφύγει σε έναν παρηγορητικό λόγο, που συσκοτίζει την κρίση μας, είτε να καταφύγει σε παλαιότερες «συνταγές» και να επιστρέψει στη στρατευμένη λογοτεχνία που το μόνο που θα κάνει είναι να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση. Επιπλέον, αυτό που σίγουρα δεν έχουμε ανάγκη από την λογοτεχνία είναι ένας καταγγελτικός λόγος που δαιμονοποιεί και ξορκίζει τα πάντα αλλά ούτε και ένα ρηχός διδακτισμός στο επίπεδο της αφελούς ηθικολογίας που κλείνει στον αναγνώστη κάθε δίοδο προς τον φωτισμό των γεγονότων. Στο πλαίσιο της Λογοτεχνίας που οσφραίνεται τα  αιτήματα της εποχής κινείται το τελευταίο εκδοτικό εγχείρημα του Κ.Τζαμιώτη, «Το πέρασμα».

Η υπόθεση του βιβλίου

Η υπόθεση του βιβλίου ξεκινά, όταν ένα χειμωνιάτικο βράδυ, εν μέσω σφοδρής θαλασσοταραχής, ένα πλοιάριο με περισσότερους από 300 πρόσφυγες ναυαγεί σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου που αριθμεί μόλις 120 κατοίκους. Κάποιοι από τους πρόσφυγες αφήνουν την τελευταία τους πνοή στα νερά του Αιγαίου ενώ κάποιοι άλλοι καταφέρνουν να δαμάσουν τα άγρια κύματα και να φτάσουν στη στεριά. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες, η γραφειοκρατία και η αδυναμία των αρχών να πάρουν γρήγορες και ουσιαστικές αποφάσεις καθυστερούν τη μεταφορά των ναυαγών στο γειτονικό νησί. Τελικά οι δύο κοινότητες αναγκάζονται να συνυπάρξουν για 4 ολόκληρες ημέρες, τέσσερις ημέρες που θα αλλάξουν για πάντα τη ζωή τους.

Οι άνισοι αριθμητικοί συσχετισμοί, οι αυξημένες ανάγκες σε τροφή, ιματισμό και καταλύματα, οι δύσκολες και πιεστικές συνθήκες που επικρατούν ανατρέπουν ρόλους, δεδομένα και συσχετισμούς και οι 2 πλευρές δοκιμάζουν τα όρια και τις αντοχές τους σε μια ιστορία βγαλμένη από την καθημερινή πραγματικότητα. Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος, η αγωνία κορυφώνεται και παράλληλα φωτίζονται με καλύτερο δυνατό τρόπο οι προθέσεις, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί του συγγραφέα.

Σκέψεις για το βιβλίο

Ο συγγραφέας επιλέγει να καταπιαστεί με ένα καυτό θέμα της επικαιρότητας, ένα θέμα που πονάει και διχάζει και αποτυπώνει με τη λογοτεχνική του  πένα  ένα πραγματικό γεγονός από αυτά που διαδραματίζονται καθημερινά σε νησιά της Ελλάδας. Ο ίδιος ο συγγραφέας δεν παίρνει θέση αλλά αφήνει τα ίδια τα γεγονότα να μιλήσουν και κρατάει ίσες αποστάσεις από τους ήρωες του, τους χαρακτήρες και τις συμπεριφορές τους.

Αν ο αναγνώστης αναζητήσει τον κεντρικό ήρωα στο «Πέρασμα», δεν θα τον βρει. Κι αυτό είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο του βιβλίου: το «Πέρασμα» αποτελεί μια τοιχογραφία ηθών και χαρακτήρων, ένα σύνθετο παζλ, ένα ψηφιδωτό, το οποίο συμπληρώνεται σταδιακά και με μαεστρία. Ο λογοτεχνικός φακός του συγγραφέα κινείται κινηματογραφικά και εστιάζει σε κάθε κεφάλαιο και σε διαφορετικό πρόσωπο των ντόπιων και των ξένων.

Ποιοι είναι όμως οι ντόπιοι και ποιοι είναι οι άλλοι, οι ξένοι; Ποιοι είναι οι καλοί και ποιοι είναι οι κακοί; Στο Πέρασμα δεν υπάρχουν στεγανά, ούτε a priori καταστάσεις. Εμείς και εσείς, αυτοί και οι άλλοι….Οι κάτοικοι του νησιού ίσως τελικά αποδειχτούν περισσότερο ξένοι από τους απρόσμενους «εισβολείς». Όλοι μπορούν να βγάλουν τον καλύτερο ή τον χειρότερο εαυτό τους, όταν οι συνθήκες τους εξωθούν σε ακραίες καταστάσεις. Διαφορετικά άτομα και διαφορετικές αντιδράσεις που εντάσσονται όμως στο πλαίσιο μιας συλλογικότητας, το εξωτερικό αναδύεται μέσα από το εσωτερικό και τα φαινόμενα της οδυνηρής πραγματικότητας αναδεικνύονται πλέον ως διατομικά.  

Το «Πέρασμα» δεν προσφέρει έτοιμες λύσεις και απαντήσεις, προσφέρει όμως προβληματισμό χωρίς εμπάθειες, χωρίς ανούσιες ηθικολογίες και ευχολόγια και κυρίως χωρίς την καλλιέργεια του φόβου.  Είναι περισσότερο η προσπάθεια του συγγραφέα να κατανοήσει και ο ίδιος τι πραγματικά συμβαίνει τους τελευταίους μήνες στην πατρίδα μας και στον κόσμο. Γιατί μόνο αν καταλάβουμε και συνειδητοποιήσουμε τις καταστάσεις, τότε ίσως θα μπορέσουμε να αντιδράσουμε με νηφαλιότητα, χωρίς κραυγές και συναισθηματικές εξάρσεις όταν ειδικά το πέρασμα πάψει να είναι πια ένα εφήμερο μονοπάτι, ένας τόπος διέλευσης απελπισμένων ψυχών.

Το «Πέρασμα» είναι τελικά  ένα πέρασμα προσφύγων από την κόλαση στη γη της επαγγελίας που ονειρεύονται, ένα πέρασμα από την αδιαφορία για ό,τι επιφανειακά δεν μας αγγίζει στην ανθρωπιά και στη βιωματική προσέγγιση του πόνου αλλά ταυτόχρονα και ένα πέρασμα λογοτεχνικό σε μια άλλη λογοτεχνία που τολμά να καταγράφει όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας.

Και ας έχουμε όλοι πάντα  στο πίσω μέρος του μυαλού μας τη φράση με την οποία ξεκινάει το βιβλίο: Χθες ήμασταν εμείς, σήμερα κλήρωσε σε σας, ποιος ξέρει αύριο ποιον θα διαλέξει;