Ευριπίδη Ελένη-Β επεισόδιο, 4η σκηνή

Β ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ( 4^Η ΣΚΗΝΗ 942-1139)

Σκηνική παρουσίαση(όψις)

1. Η άφιξη της Θεονόης είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή.
2. Η Θεονόη δίνει σκηνογραφικές και σκηνοθετικές οδηγίες και ορίζει την κίνηση της ακολουθίας της. (σκηνή εξαγνισμού του αέρα και της γης)
3. Πρώτα κατευθύνεται προς την Ελένη(Στ 960-963) και μετά προς το Μενέλαο( στ 964-984)
4. Η θεονόη δίνει εντολή να τρέξει κάποιος στο βασιλιά και να του μεταφέρει τα νέα.
5. Η Ελένη γονατίζει μπροστά στη Θεονόη και την ικετεύει (στ 987-988)
6. Στο στίχο 1057 ο Μενέλαος γονατίζει στον τάφο του Πρωτέα.
7. Μετά το στίχο 1137 η Θεονόη αποσύρεται από το παλάτι.

Το δίλημμα της Θεονόης

Η Θεονόη αντιμετωπίζει το ηθικό δίλημμα αν θα επιλέξει τις αξίες που σημαδεύουν τη ζωή της, συγκεκριμένα το δίκαιο ή αν προτιμήσει τα προσωπικά της  συμφέροντα με το να μη δυσαρεστήσει κάποια από τις θεές και τον αδερφό της. Η παρουσία λοιπόν της θεονόης δίνει στο έργο μια ηθική διάσταση. Ο κόσμος του Ευριπίδη χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο η παρουσία της Θεονόης και η έννοια του δικαίου που εκπροσωπεί δίνει ελπίδα στους ανθρώπους.

Τα επιχειρήματα της Ελένης βρίσκουν το στόχο τους στην προβληματισμένη σκέψη της Θεονόης. Η Ελένη θίγει το πιο ευαίσθητο σημείο της προφήτισσας, την υποχρέωση δηλαδή  να υπηρετεί την ευσέβεια η οποία αντιμάχεται την αδικία. Η Θεονόη νιώθει το διχασμό ανάμεσα στις δυνάμεις που της παρέχει η θεϊκή γνώση και στις αξίες του δικαίου που προτάσσει η ανθρώπινη υπόσταση της.

Επιχειρήματα της Ελένης

1. Η Ελένη επικαλείται την ευσέβεια της Θεονόης.
2. Επικαλείται την ηθική υποχρέωση των ανθρώπων να μη κρατούν με τη βία υπάρχοντα που δεν είναι δικά τους.
3. Επικαλείται το αίσθημα του δικαίου θυμίζοντας ότι η Ελένη είχε παραδοθεί στον Πρωτέα για να την προστατέψει.

Κώδικας ηθικής στο λόγο της Ελένης: στίχοι: 994-996, 996-1003, 1004-1011, 1007-1008, 1012-1016

Επιχειρήματα Μενέλαου

1. Πρέπει να επιστρέφουμε αυτό που μας εμπιστεύθηκαν προσωρινά.
2. Η υποχρέωση που αναλαμβάνει αυτός που δέχεται την ικεσία να ικανοποιήσει το αίτημα του δέκτη. Η Θεονόη πρέπει ως συνετή και δίκαιη κόρη να εκπληρώσει το χρέος που κληρονόμησε.
3. Αν η θεονόη ακούσει το Μενέλαο τότε θα κερδίσει το χαρακτηρισμό «δίκαιη», διαφορετικά θα αντιμετωπίσει την προοπτική ενός αιώνιου πόνου.
4. Αν δεν ικανοποιηθεί το αίτημα της Ελένης και του Μενέλαου τότεαυτοί οι δύο θα σκοτωθούν.
5. Ο Μενέλαος επίσης επικαλείται την αξία του και την αποφασιστικότητα του.

Η Ελένη και  ο Μενέλαος έχουν τον ίδιο στόχο, όμως η Ελένη προσπαθεί να πείσει τη Θεονόη χρησιμοποιώντας επιχειρήματα λογικού και συναισθηματικού χαρακτήρα και την ικεσία ενώ ο Μενέλαος χρησιμοποιεί περισσότερο την απειλή, τον εκβιασμό και το αυστηρό ύφος.

Χαρακτηρισμοί προσώπων

Θεονόη

Η Θεονόη είναι μια μορφή ανθρώπινη με το θεϊκό χάρισμα της μαντικής, δεν έχει όμως καμιά από τις αδυναμίες των θεών. Με την εμφάνιση της εμπνέει σεβασμό και εμπιστοσύνη. Η ευσέβεια, η δικαιοσύνη, η αγάπη και ο σεβασμός για τους γονείς είναι αξίες κυρίαρχες στη ζωή της. Έχει όμως και τις ανθρώπινες πλευρές της. Αμφιβάλλει, προβληματίζεται, ακούει τα επιχειρήματα της Ελένης και του Μενέλαου. Παίρνει την τελική της απόφαση βασιζόμενη στο δρόμο του δικαίου, της σοφίας και της ορθής σκέψης.  Κινείται μεταξύ θείου και ανθρώπινου και συμβιβάζει τα αντιμαχόμενα.

Μενέλαος

Δεν μπορεί να υπερασπιστεί με πειστικό τρόπο το δίκαιο του. Δείχνει ωμότητα, εγωισμό και έπαρση. Οι απειλές και οι παλικαριές είναι τα όπλα της τακτικής του. Σε αντίθεση με την Ελένη δεν είναι ένας ικανός συνομιλητής.  Ακολουθεί την τακτική του γενναίου πολεμιστή και απαρνείται την ικεσία και τα δάκρυα. Προτιμά το αντρίκιο θάρρος κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τη δειλία που έχει δείξει μέχρι τώρα.

Ελένη

Η Ελένη είναι ικανή στο χειρισμό του λόγου, που έχει λογική δομή, επαρκή επιχειρηματολογία και συναισθηματική φόρτιση. Είναι ένα άτομο ικανό στη σύλληψη και στην πραγματοποίηση ενός έργου. Κάθε κίνηση και κάθε ενέργεια της είναι μελετημένες με προσοχή και υπευθυνότητα. Δεν ενεργεί παρορμητικά όπως ο Μενέλαος αλλά με λογική και σύνεση. Δεν είναι τυχαίο που η Θεονόη βασίζεται στα επιχειρήματα της για να πάρει την τελική της απόφαση.