ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ
Με τον όρο Επτανησιακή σχολή εννοούμε τη λογοτεχνική παραγωγή των Επτανήσων κατά τη διάρκεια  του 19ου αιώνα. Σχολή: το σύνολο των καλλιτεχνών που παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά τόσο στα θέματα όσο στο ύφος και στη τεχνοτροπία.

Παράγοντες που ευνόησαν τη λογοτεχνική παραγωγή στα Επτάνησα

1. Τα Επτάνησα δε γνώρισαν ποτέ την τουρκική κατοχή.
2. Η επαφή τους με το δυτικό πολιτισμό.
3. Η διαδοχική κατοχή των νησιών από Ενετούς, Γάλλους, Άγγλους, Ρώσους.
4. Η οικονομική ανάπτυξη των νησιών.
5. Η ειρηνική διαβίωση των κατοίκων.

 Εξέχουσα μορφή της Επτανησιακής σχολής είναι ο Διονύσιος Σολωμός ενώ οι ποιητές της Επτανησιακής σχολής χωρίζονται σε 3 κατηγορίες:

• Προσολωμικοί: Είναι οι Επτανήσιοι λογοτέχνες που έζησαν πριν από το Δ.Σολωμό και κατά κάποιο τρόπο προετοίμασαν το έδαφος για την εμφάνιση του Σολωμού και για τη λογοτεχνική παραγωγή που θ' ακολουθούσε:Αντώνιος Μαρτελάος, Νικόλαος Κουτούζης.
• Σολωμικοί: Είναι οι Επτανήσιοι λογοτέχνες που ζουν την ίδια εποχή με το Σολωμό και δημιουργούν επηρεασμένοι άμεσα από το έργο του: Αντώνιος Μάτεσις, Γεώργιος Τερτσέτης, Ιούλιος Τυπάλδος, Ιάκωβος Πολυλάς, Γεράσιμος Μαρκοράς, Γεώργιος Καλοσγούρος, Λορέντζος Μαβίλης.
• Εξοσολωμικοί: Είναι οι  λογοτέχνες που είναι Επτανήσιοι και ανήκουν στην ίδια εποχή αλλά βρίσκονται έξω από την επίδραση του Σολωμού: Ανδρέας Κάλβος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ανδρέας Λασκαράτος.

Χαρακτηριστικά Επτανησιακής λογοτεχνίας

• Παραγωγή κυρίως ποιητικών έργων. Η πεζογραφία είναι σχετικά φτωχή και περιορίζεται κυρίως στο κριτικό δοκίμιο.
• Επίδραση από τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό και την Ευρωπαϊκή, Ιταλική και Κρητική λογοτεχνία.
• Τα ποιητικά κείμενα ακολουθούν το ρεύμα του ρομαντισμού: έμφαση στην ελευθερία του καλλιτέχνη, κυριαρχεί το συναίσθημα και η φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό κια το ιδανικό.
• Τα θέματα της επτανησιακής ποίησης: αγάπη για τη φύση, πατριδολατρία, ελευθερία και αγωνιστικότητα, πίστη στο Θεό, ο έρωτας στην πιο αγνή μορφή του.
•  Ποίηση: Αγάπη για τον άνθρωπο και την ομορφιά.
•  Ποίηση: Κυριαρχία της φαντασίας και των εικόνων.
• Ολιγογράφοι ποιητές σε σχέση με τους Φαναριώτες και τους Αθηναίους ρομαντικούς.
• Ποίηση:Ιδιαίτερη φροντίδα στην επεξεργασία του στίχου.
• Σχεδόν αποκλειστική χρήση δημοτικής γλώσσας την οποία στηρίζουν και θεωρητικά.

Διονύσιος Σολωμός

• Υπήρξε η σημαντικότερη φυσιογνωμία της Επτανησιακής  σχολής.
• Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο στις 8/4/1798 από γονείς με διαφορετική κοινωνική καταγωγή.
• Μετά το θάνατο του πατέρα του μεταβαίνει στην Ιταλία για σπουδές και εκεί έρχεται σε επαφή  με τους λογοτεχνικούς κύκλους και τις πνευματικές αναζητήσεις της εποχής. Στην Ιταλία γράφει και τα πρώτα του ποιήματα στα Ιταλικά.
• Στη Ζάκυνθο επιστρέφει το 1818 και προσπαθεί ν' αποκαταστήσει την σχέση του με τη μητρική του γλώσσα.

• Σημαντική για το Σολωμό στάθηκε η συνάντηση του με το Σπυρίδωνα Τρικούπη, ο οποίος, σε μια επίσκεψη του στη Ζάκυνθο τον ενθάρρυνε να γράψει ποιήματα στη μητρική του γλώσσα.
• Στα τέλη του 1828 ο Σολωμός έφυγε για την Κέρκυρα όπου θα παραμείνει μέχρι το θάνατο του, το 1857. Ο Σολωμός δε θέλησε ποτέ να επισκεφτεί την ελεύθερη Ελλάδα.
•  Τα θέματα της ποίησης του Σολωμού:ελευθερία, φύση, θρησκεία και έρωτας.
• Ο Δ.Σολωμός ύμνησε την ελευθερία, τον αγώνα των Μεσολογγιτών, τα ηρωικά κατορθώματα των Ελλήνων και τον αγώνα τους για ελευθερία.
• Ανέδειξε τη δημοτική γλώσσα ως τη μόνη γλώσσα για την ποιητική δημιουργία και έκφραση.
• Θεωρείται ο εθνικός μας ποιητής όχι μόνο γιατί έγραψε τον Εθνικό ύμνο αλλά και γιατί αξιοποίησε την προγενέστερη λογοτεχνική παράδοση και καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα.
• Εργογραφία:
  Α.Ποίηση (Τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα)
  1. Ύμνος εις την Ελευθερίαν (1823)
  2. Εις το θάνατο του Λορδ Μπάιρον (1825)
  3. Εις μοναχήν (1829)
  4. Λάμπρος (1824)
  5. Ελεύθεροι πολιορκημένοι (1833-1844).
  6. Ο Κρητικός (1834)
  7. Ο Πόρφυρας (1849)
  
  
  Β. Πεζά:
  1. Διάλογος (1823)
  2. Η γυναίκα της Ζάκυθος (1826)
  
  
  Ελεύθεροι πολιορκημένοι

 Είναι το έργο ζωής του Σολωμού που τον απασχόλησε όσο κανένα άλλο.Αναφέρεται στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και συγκεκριμένα στις τελευταίες δεκαπέντε ημέρες της πολιορκίας από τη μάχη της Κλείσοβας μέχρι την ηρωική έξοδο, όταν οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου, αποφάσισαν την ηρωική έξοδο την παραμονή των Βαΐων του 1826, ύστερα από έναν υπεράνθρωπο και άνισο αγώνα με τις τουρκοαιγυπτιακές δυνάμεις. Το ποίημα υμνεί το σθένος των Μεσολογγιτών να ξεπεράσουν όλα τα υλικά  και ψυχικά εμπόδια και την απόφαση τους να προτιμήσουν την ηρωική έξοδο και το θάνατο παρά την ταπεινωτική παράδοση.

Το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και έφτασε σ' εμάς σε αποσπάσματα.Η σύνθεση περιλαμβάνει τρία Σχεδιάσματα που είναι γραμμένα σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα.Το Α΄ σχεδίασμα το γράφει περίπου το 1830. Περιλαμβάνει 7 αποσπάσματα και έχει λυρική μορφή.Το Β’ σχεδίασμα το δουλεύει από το 1833 – 1844 στην Κέρκυρα, θεωρείται το καλύτερο και περιλαμβάνει 61 αποσπάσματα.Στο Γ’ σχεδίασμα στην ουσία ξαναδουλεύει  το Β’ δίνοντας του μια νέα μορφή.Το Γ σχεδίασμα περιλαμβάνει 15 αποσπάσματα και το επεξεργάστηκε από το 1844 ως το τέλος της ζωής του.Το ποίημα του Σολωμού άλλαξε τέσσερις φορές τίτλο: α) «Μισολόγγι» , β) «Χρέος» , γ) «Αδελφοποιτοί» και δ) «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι».Ο τίτλος έχει ως στόχο να αναδείξει την αντίθεση ανάμεσα στην ύλη και το πνεύμα. Ως ύλη οι Μεσολογγίτες ήταν πολιορκημένοι αλλά ως πνεύμα ήταν ελεύθεροι και αυτό το απέδειξαν με την ηρωική τους έξοδο.

Τα αποσπάσματα του σχολικού εγχειριδίου
1ο απόσπασμα: η πείνα και οι επιπτώσεις της στους πολιορκημένους Μεσολογγίτες.
1η ενότητα: στίχοι 1-3: Η εικόνα της μάνας
2η ενότητα: στίχοι 4-6: Η εικόνα του Σουλιώτη πολεμιστή.

1η ενότητα: Νεκρική σιγή και ερημιά επικρατούν στον κάμπο του Μεσολογγίου ο οποίος είναι έρημος από ανθρώπους. Ξαφνικά ένα πουλάκι διακόπτει την απόλυτη ησυχία που θυμίζει θάνατο. Το πουλάκι βρίσκει ένα σπυρί για να χορτάσει την πείνα του και η μάνα ζηλεύει το πουλάκι που βρίσκει κάτι να φάει ενώ αυτή δεν μπορεί να θρέψει τα παιδιά της που υποφέρουν από τη στέρηση των υλικών αγαθών και αργοπεθαίνουν από την πείνα. Η απόγνωση, η σωματική εξασθένηση, η πείνα έχουν μαυρίσει τα μάτια της μάνας και του παιδιού της.. Σ' αυτά τα μάτια η μάνα ορκίζεται οτι δεν θα υποκύψει στον εχθρό και θα συνεχίσει ν' αντιστέκεται σθεναρά. Γιατί το σώμα μπορεί να είναι φθαρτό και να καταβάλλεται από την πείνα και την εξάντληση όμως το πνεύμα είναι ελεύθερο, αδούλωτο, ανυπότακτο και οι ψυχικές δυνάμεις το ανθρώπου ανεξάντλητες. Ο ποιητής επιλέγει το πρόσωπο της μάνας γιατί θεωρεί οτι είναι το καταλληλότερο πρόσωπο για να εκφράσει το δράμα των Μεσολογγιτών. Δεν υπάρχει μαγαλύτερος πόνος για μια μάνα από το να βλέπει το ίδιο της το παιδί να υποφέρει από πείνα.

2η ενότητα
Ένας Σουλιώτης πολεμιστής κλαίει μόνος του για να μην τον βλέπουν οι άλλοι. Εξαιτίας της πείνας οι δυνάμεις του τον εγκαταλείπουν, νιώθει εξαντλημένος και αδύναμος να πολεμήσει.Ο Σουλιώτης θέλει ν' αγωνιστεί για την πατρίδα του αλλά η σωματική εξάντληση είναι τόσο μεγάλη που δεν μπορεί να σηκώσει ούτε το ντουφέκι του. Η περηφάνια του πληγώνεται αλλά αυτό που τον ενοχλεί περισσότερο είναι οτι ο εχθρός γνωρίζει την αδυναμία του και δεν θ' αργήσει να την εκμεταλλευτεί. Αυτήν την πίκρα ο Σουλιώτης δεν μπορεί να την αντέξει και ξεσπά σε κλάματα.

 2ο απόσπασμα
Σ' αυτό το απόσπασμα ο Δ.Σολωμός πραγματεύεται το θέμα της ομορφιάς της φύσης. Η φύση που βρίσκεται στην πιο όμορφη στιγμή της λειτουργεί ως πειρασμός που προσπαθεί να κάμψει το ηθικό των Μεσολογγιτών και τους καλεί να γευτούν τις χαρές της.
Λυρικές εικόνες:

• η προσωποποίηση του Απρίλη και του έρωτα που χαίρονται  και γλεντούν και καλούν τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες να χαρούν μαζί τους.
• τα άνθη και οι καρποί της φύσης που έρχονται σε αντίθεση με την εχθρική δύναμη που έχει περικυλώσει τους Μεσολογγίτες. Η ζωή, η χαρά, η ομορφιά, η ελευθερία έρχονται σε αντίθεση με το θάνατο, τη σκλαβιά και την ασχήμια του πολέμου.
• Όλα τα στοιχεία της φύσης(θάλασσα, γη, ουρανός, ζώα) είναι τόσο όμορφα που συντελούν ώστε να κάμψουν το φρόνημα των πολιορκημένων.
• Ένα κοπάδι πρόβατα που καθρεφτίζεται στη θάλασσα, η γαλάζια πεταλούδα που έπαιξε με το είδωλο της στα ήρεμα νερά της λίμνης και συνέχισε τον ευωδιαστό ύπνο της στον άγριο κρίνο, το σκουληκάκι που βρίσκεται σε μια ευτυχισμένη στιγμή.
• Η φύση με όλες αυτές τις ομορφιές και χάρες γίνεται μαγική και ονειρική αφού και τα άσχημα και αδύνατα πράγματα γίνονται όμορφα και δυνατά όπως η πέτρα γίνεται ολόχρυση και το ξερό χορτάρι χλωρό.

Οι Μεσολογγίτες έχουν ν' αντιμετωπίσουν ένα πειρασμό: τον πειρασμό της φύσης που προσωποποιείται και καλεί τους πολιορκημένους με χίλιες γλώσσες να χαρούν και να γιορτάσουν μαζί της. Η προσωποποιημένη φύση λειτουργεί ανασταλτικά για το χρέος που νιώθουν οι Μεσολογγίτες να υπερασπιστούν την πατρίδα τους. Ο θάνατος λοιπόν σε μια τέτοια μαγική στιγμή που όλα βρίσκονται στο απόγειο της ομορφιάς τους παίρνει πολλαπλάσιες διαστάσεις και γίνεται δυσβάσταχτος. Για αυτό και όποιος πεθαίνει σήμερα είναι σαν να πεθαίνει χίλιες φορές.

Γλώσσα

Η γλώσσα είναι δημοτική με κάποιους ιδιωματισμούς που χαρακτηρίζουν το Σολωμό. Είναι λυρική με ρυθμό και ζωντάνια, οι λέξεις που είναι πλούσιες σε νοήματα και οι υποβλητικές εικόνες αποδίδουν πλήρως την πείνα στον κάμπο του Μεσολογγίου και τον πειρασμό της φύσης.

Ο στίχος είνια ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος και η ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή.

Εκφραστικά σχήματα λόγου

• Εικόνες: η μάνα, το πουλί, ο Σουλιώτης, ο Απρίλης, τα πρόβατα, η πεταλούδα, ο κρίνος.............
• Μεταφορές: στίχοι 1, 3(1ο απόσπασμα), στίχος 5(2ο απόσπασμα)
• Προσωποποιήσεις: σιωπή βασιλεύει, ο Απρίλης με τον έρωτα...γελούνε, με χίλες γλώσσες κρένει.
• Αντιθέσεις: η εικόνα του πουλιού και της μάνας, τα άνθη και τα άρματα
• Επαναλήψεις: τα μάτια-στα μάτια, χίλες, πεθαίνει
• Υπερβατό: άκρα του τάφου σιωπή
• Μετωνυμία:άρματα αντί αρματωμένοι εχθροί
• Υπαλλαγή: λευκό βουνάκι πρόβατα αντί βουνάκι λευκά πρόβατα
• Υπερβολή: κι όσ'άνθια.....κλειούνε, με χίλιες......, όποιος πεθάνει......

Βιβλιογραφία

1. Κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας Γ γυμνασίου, Βιβλίο εκπαιδευτικού, Ο.Ε.Δ.Β
2. Λεξικό λογοτεχνικών όρων, Ο.Ε.Δ.Β.
3. Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ο.Ε.Δ.Β.
4. Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, Λίνος Πολίτης

Δικτυογραφία

1. http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?it=1&tabid=145&itemid=969
2.  http://www.potheg.gr/PeriodDetails.aspx?INDEX=6&lan=1
3.  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%AE_%28%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1%29
4. http://www.lexima.gr/lxm/read-1345.html
5. http://e-logotexnia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=23:2011-11-13-10-40-38&catid=7:1820-1880&Itemid=21
6. http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1833_1897/civilization/facts/index.html
7. http://www.e-alexandria.gr/writerdesc.asp?ID=17