ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Η νεοελληνική ποίηση με κριτήριο ορισμένα χαρακτηριστικά, διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: την παραδοσιακή και τη νεωτερική ποίηση.

Χαρακτηριστικά παραδοσιακής ποίησης 

1. Έμμετρος στίχος.
2. Ρυθμός και ύπαρξη ομοιοκαταληξίας.
3. Κατανομή του ποιήματος σε στροφές με σταθερό αριθμό στίχων.
4. Ο στίχος έχει ένα ορισμένο ποιητικό ανάπτυγμα που καθορίζεται από τον αριθμό των συλλαβών του.
5. Τήρηση ποιητικών, γραμματικών και συντακτικών κανόνων.
6. Κανονική χρήση σημείων στίξης.
7.  Ποιητικό λεξιλόγιο, χρήση ποιητικών εικόνων, μουσικός τόνος.
8.  Διατήρηση του νοήματος των λέξεων.
9. Λογική ανάπτυξη και παρουσίαση του θέματος.
10. Εύκολος εντοπισμός του θέματος του ποιήματος.
11. Νοηματική αλληλουχία.
12.  Ο τίτλος του ποιήματος φανερώνει το περιεχόμενο.
13. Λυρισμός: έκφραση συναισθημάτων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα παραδοσιακής ποίησης 

Λήθη, Λορέντζος Μαβίλης

Καλότυχοι οἱ νεκροὶ ποὺ λησμονᾶνε
τὴν πίκρια τῆς ζωῆς. Ὅντας βυθίσει
ὁ ἥλιος καὶ τὸ σούρουπο ἀκλουθήσει,
μὴν τοὺς κλαῖς, ὁ καημός σου ὅσος καὶ νἆναι.

Τέτοιαν ὥρα οἱ ψυχὲς διψοῦν καὶ πᾶνε
στῆς λησμονιᾶς τὴν κρουσταλλένια βρύση·
μὰ βοῦρκος τὸ νεράκι θὰ μαυρίσει,
ἂ στάξει γι᾿ αὐτὲς δάκρυ ὅθε ἀγαπᾶνε.

Κι ἂν πιοῦν θολὸ νερὸ ξαναθυμοῦνται.
Διαβαίνοντας λιβάδια ἀπὸ ἀσφοδύλι,
πόνους παλιούς, ποὺ μέσα τους κοιμοῦνται.

Ἂ δὲ μπορεῖς παρὰ νὰ κλαῖς τὸ δείλι,
τοὺς ζωντανοὺς τὰ μάτια σου ἂς θρηνήσουν:
Θέλουν μὰ δὲ βολεῖ νὰ λησμονήσουν.

Το παραπάνω ποίημα συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ποίησης:  το ποίημα ξεκινά από μια ιδέα : οι νεκροί είναι καλότυχοι γιατί λησμονούν, με το θάνατο τους, τις πίκρες και τα βάσανα της ζωής.Το λεξιλόγιο είναι απλό και καθαρό.Το θέμα, που αναπτύσσεται λογικά, εντοπίζεται εύκολα. Υπάρχει νοηματική αλληλουχία και ο τίτλος αποκαλύπτει το περιεχόμενο του ποιήματος. Ο μουσικός τόνος του ποιήματος εξασφαλίζεται από τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο και την ύπαρξη ομοιοκαταληξίας.Τέλος είναι διάχυτος ο λυρισμός και εκφράζονται τα συναισθήματα της μελαγχολίας και της απαισιοδοξίας.

Νεωτερική ποίηση
 Οι απαρχές της νεωτερικής ποίησης τοποθετούνται χρονικά γύρω στα 1930. Πολλοί θεωρούν ως αφετηρία της νεωτερικής ποίησης το 1931, όταν  ο Γ. Σεφέρης δημοσιεύει την ποιητική συλλογή του "Στροφή". Η συλλογή αυτή θεωρείται οτι σημαδεύει το πέρασμα από την παραδοσιακή στη νεωτερική ποίηση. Στην πραγματικότητα, όμως,το πέρασμα από τη μια ποίηση στην άλλη προετοιμάστηκε σταδιακά. Οι ποιητές που πρώτοι υπονόμευσαν τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης είναι ο Κ.Καβάφης και ο Κ.Καρυωτάκης.   

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, Ο.Ε.Δ.Β

 Χαρακτηριστικά νεωτερικής ποίησης Σύμφωνα με το  Νάσο Βαγενά (Για έναν ορισμό του μοντέρνου στην ποίηση, 1984)  τα βασικότερα χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης είναι ο ελεύθερος στίχος, η μεγάλη ανάπτυξη της δραματικότητας, το καθημερινό λεξιλόγιο, η σκοτεινότητα, το άλογο στοιχείο.

Γνωρίσματα μορφής

1.  Ελεύθερος στίχος, χωρίς ομοιοκαταληξία, ρυθμό και μέτρο.
2. Ακανόνιστη στίξη.
3. Δεν υπάρχει κατανομή και οργάνωση σε στροφές σταθερής μορφής. Το νεωτερικό ποίημα κατανέμεται σε άνισα στροφικά σύνολα ή πολλές φορές  αναπτύσσεται σε ένα ενιαίο,συνεχές και συμπαγές σύνολο στίχων.
4.  Οι στίχοι δεν έχουν ορισμένο αριθμό συλλαβών.
5. Πολλές φορές το νεωτερικό ποίημα δεν κατανέμεται σε στίχους αλλά γράφεται με ένα τρόπο που θυμίζει πεζό λόγο.

Γνωρίσματα περιεχομένου 

1.  Χρήση καθημερινής γλώσσας. Ο νεωτερικός ποιητής δεν επιδιώκει τη χρήση εντυπωσιακών, σπάνιων και ποιητικών λέξεων.
2. Εκφραστική τόλμη και πρωτοτυπία εκφράσεων: λέξεις που φαίνονται αταίριαστες, στη νεωτερική ποίηση συσχετίζονται και συνδέονται.
3. Πολυσημία των λέξεων, οι λέξεις αποκτούν καινούριο νόημα.
4. Δεν αποκαλύπτεται εύκολα το θέμα της, η νεωτερική ποίηση είναι δυσνόητη και κλειστή.
5. Τα νοήματα δεν είναι ξεκάθαρα, η νεωτερική ποίηση είναι υπαινικτική.
6. Ο τίτλος δεν είναι  δηλωτικός του περιεχομένου.
7. Ύπαρξη άλογων στοιχείων.
8. Απουσία λογικής και νοηματικής αλληλουχίας.
9. Δραματικότητα

Χαρακτηριστικό παράδειγμα νεωτερικής ποίησης 

Τα δώρα, Μίλτος Σαχτούρης    

Σήμερα φόρεσα ένα 
ζεστό κόκκινο αίμα
σήμερα οι άνθρωποι μ' αγαπούν
μια γυναίκα μού χαμογέλασε 
ένα κορίτσι μού χάρισε ένα κοχύλι 
ένα παιδί μού χάρισε ένα σφυρί  

Σήμερα γονατίζω στο πεζοδρόμιο 
καρφώνω πάνω στις πλάκες 
τα γυμνά άσπρα ποδάρια των περαστικών 
είναι όλοι τους δακρυσμένοι 
όμως κανείς δεν τρομάζει 
όλοι μείναν στις θέσεις που πρόφτασα 
είναι όλοι τους δακρυσμένοι 
όμως κοιτάζουν τις ουράνιες ρεκλάμες 
και μια ζητιάνα που πουλάει τσουρέκια
στον ουρανό

Δυο άνθρωποι ψιθυρίζουν 
τι κάνει την καρδιά μας καρφώνει; 
ναι την καρδιά μας καρφώνει
ώστε λοιπόν είναι ποιητής

 

 Το παραπάνω ποίημα συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της νεωτερικής ποίησης: ο στίχος είναι ελεύθερος, χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία.Δεν υπάρχουν σημεία στίξης με εξαίρεση ένα ερωτηματικό στο τέλος, δεν υπάρχουν στροφές και το ποίημα γράφεται με τέτοιο τρόπο που θυμίζει περισσότερο πεζό λόγο.  
Η γλώσσα είναι καθημερινή, απαλλαγμένη από ηχηρά και εντυπωσιακά εκφραστικά μέσα και οι λέξεις δε λειτουργούν με την κυριολεκτική αλλά με τη μεταφορική, συμβολική σημασία τους. Ο τίτλος δεν αποκαλύπτει το περιεχόμενο του ποιήματος και τα  νοήματα του ποιήματος δεν ερμηνεύονται εύκολα με την απλή, συμβατική λογική ούτε γίνονται άμεσα κατανοητά.   

  Πηγές

1. Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, Ο.Ε.Δ.Β
2.  Βασικό Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, Μαρκαντωνάτος Γεράσιμος, Gutenberg, Αθήνα, 1996
3. Λεξικό λογοτεχνικών όρων και θεωρίας λογοτεχνίας, J.A. Cuddon
4. Ιστορία νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ο.Ε.Δ.Β.