ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ

Το δημοτικό τραγούδι "Του γιοφυριού της Άρτας" ανήκει στο είδος των δημοτικών τραγουδιών που ονομάζονται παραλογές.

Δημοτικά τραγούδια 
Είναι τα ποιητικά κείμενα που ο αρχικός δημιουργός τους παραμένει άγνωστος και ανώνυμος και τα αποδίδουμε στη λαϊκή ποιητική δημιουργία.
Τα δημοτικά τραγούδια χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

• δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται γενικά στο λεγόμενο δημόσιο βίο(ακριτικά, κλέφτικα, θρήνοι για την άλωση των πόλεων)
• δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε εκδηλώσεις και συνήθειες του ιδιωτικού βίου(δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς, μοιρολόγια, νανουρίσματα, της αγάπης)
• παραλογές:αποτελούν από μόνες τους μια ιδιότυπη και ξεχωριστή μορφή δημοτικών τραγουδιών.

Παραλογές

• Είναι συνήθως πολύστιχα ποιήματα με αφηγηματικό και επικολυρικό χαρακτήρα.
• Αναπτύσσουν ένα μύθο που εξελίσσεται σταδιακά και έχει όλα τα γνωρίσματα της αφηγηματικής ποιητικής γραφής:αρχή και δέση του μύθου,σταδιακή εξέλιξη, κορύφωση και τέλος λύση.
•  Αντλούν το περιεχόμενο τους από αρχαίους ελληνικούς μύθους, από νεότερες παραδόσεις, από διάφορα δραματικού χαρακτήρα κοινωνικά περιστατικά, από την ιστορική μνήμη ή έχουν υπόθεση πλαστή.
• Παρουσιάζουν έντονα παραμυθιακά και εξωλογικά στοιχεία.
• Χαρακτηρίζονται από αφηγηματική πυκνότητα στην πλοκή του μύθου, με αποτέλεσμα να διακρίνονται από ένα γρήγορο ρυθμό στην όλη ροή και εξέλιξη του μύθου.
• Η υπόθεση τους παρουσιάζει στοιχεία έντονης δραματικότητας.

Χαρακτηριστικά δημοτικών τραγουδιών

1. Ιαμβικό μέτρο και δεκαπεντασύλλαβος στίχος που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια(οκτασύλλαβο και επτασύλλαβο).
2. Πολύ συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη και νοηματική αναδίπλωση του πρώτου.
3. Σπάνια συναντούμε ομοιοκαταληξία στα δημοτικά τραγούδια.
4. Ο κάθε στίχος χαρακτηρίζεται από συντακτική και νοηματική πληρότητα δηλαδή ο κάθε στίχος εκφράζει ένα πλήρες και ολοκληρωμένο νόημα.
5. Η γλώσσσα είναι ιδιαίτερα ζωντανή και παραστατική. Αυτό οφείλεται στην πληθωρική χρήση του ρήματος και του ουσιαστικού.
6. Χρήση άστοχων ερωτημάτων.
7. Χρήση σταθερών εκφραστικών τρόπων.
8. Παμψυχισμός: τα άψυχα αποκτούν φωνή και συμπεριφέρονται ως ανθρώπινα όντα.

Το δημοτικό τραγούδι "Του γιοφυριού της Άρτας" 

 Σύμφωνα με το Ν.Πολίτη η συγκεκριμένη παραλογή στηρίζεται στην πανάρχαια δοξασία οτι, για να κτιστεί και να στεριώσει ένα κτίσμα, πρέπει να "στοιχειώσει" στα θεμέλια του ένα ζωντανό πλάσμα.

Υπήρχε η πίστη ότι η ψυχή μετά το θάνατο αποκτά υπερφυσικές ιδιότητες και μ’ αυτές προφυλάσσει το χτίσμα. Το θύμα όμως έπρεπε να είναι «καλό», ώστε να μπορεί το καλό πνεύμα να διώχνει όλα τα κακά. 

 Οι άγνωστες αιτίες καταστροφής, ο φόβος και η αγωνία μπροστά στα απρόοπτα γεγονότα στη θεμελίωση και στο κτίσιμο ιδίως μεγάλων έργων, ή πίστη για την ύπαρξη δαιμονικού στοιχείου και εχθρικού δράκοντα του κτισίματος που ζητούσε ικανοποίηση έκαναν τους μαστόρους και τον κόσμο προληπτικούς.Κύριο μέσο πρόληψης και προφύλαξης ήταν το στοίχειωμα του έργου με θυσίες εξιλέωσης εκείνης της άγνωστης δύναμης καταστροφής. Την παλαιότητα κια διαχρονικότητα της αιματηρής πρόληψης βεβαιώνει σειρά πηγών. 

Το χτίσιμο του γεφυριού 

Είχε μεγάλη σημασία γιατί σήμαινε την προσπάθεια του ανθρώπου να τιθασεύσει τα στοιχεία της φύσης.

Οι αρχαίοι Έλληνες ενδιαφέρονταν για την ομορφιά των γεφυριών όμως οι ραγιάδες Έλληνες είχαν διαφορετική άποψη και λίγο τους απασχολούσε η αισθητική των γεφυριών.Το γεφύρι ήταν σημαντικό για το λαό γιατί ήταν χρήσιμο.Είχε ζωτική σημασία γιατί έσωζε τον κόσμο από πνιγμό στις ορμητικές κατεβασιές και το φτιάξιμο του γεφυριού ήταν από τις πιο μεγάλες προσφορές στην κοινότητα.

Πηγή: Επτά ημέρες, Καθημερινή, Τα πέτρινα γεφύρια.

Θεματικά κέντρα  

Οι θυσίες που απαιτούνται για τα μεγάλα έργα.

Το συναίσθημα ευθύνης του πρωτομάστορα και το κόστος που υφίσταται στην προσωπική και οικογενειακή του ζωή.

Η δύναμη της κατάρας είναι πολύ μεγάλη και επηρεάζει τη ζωή των ζωντανών.

Η δύναμη της αδερφικής αγάπης.
Ο άνθρωπος δεν μπορεί ν' αποφύγει το πεπρωμένο του.

Δομή

1η Ενότητα (στ.1-6):  Το χτίσιμο, το  γκρέμισμα του γεφυριού και ο θρήνος των μαστόρων και των μαθητάδων.  

2η Ενότητα (στ.7-13): Το πουλί με την ανθρώπινη φωνή παρουσιάζει  σαν λύση τη θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα.  

3η Ενότητα (στ.14-20): Η μεταφορά του μηνύματος. 

4η Ενότητα (στ.21-29): Η άφιξη της γυναίκας και η εξαπάτηση της από τους μαστόρους.  

5η Ενότητα (στ.30-34): Το στοίχειωμα της γυναίκας

6η Ενότητα (στ.35-40): Ο θρήνος και η κατάρα.  

7η Ενότητα (στ.41-46): Η αλλαγή της κατάρας και το στέριωμα του γεφυριού.

Η δυσκολία θεμελίωσης του γεφυριού

Η θεμελίωση του γεφυριού της Άρτας φαίνεται αδύνατη, παρά τις προσπάθειες ενός πλήθους μαστόρων και του πρωτομάστορα.Το γεφύρι χτίζεται καθε μέρα και γκρεμίζεται κάθε βράδυ, διότι, σύμφωνα με τις αρχαίες δοξασίες, το βράδυ εμφανίζονται και δρουν οι μαγικές δυνάμεις.
Ο πρωτομάστορας και οι εργάτες  βλέπουν τους κόπους τους να πηγαίνουν χαμένοι και βρίσκονται σε απόγνωση γιατί αντιλαμβάνονται οτι το πρόβλημα ξεπερνά τις δυνατότητες τους και θα πρέπει να δοθεί κάποια εξωπραγματική λύση.

Ο ρόλος του πουλιού
Το πουλί διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο καθώς: 

• ανακοινώνει τη λύση του προβλήματος στους εργάτες και στον πρωτομάστορα.
• δημιουργεί μια δραματική κατάσταση στη ζωή του πρωτομάστορα και του θέτει το εξής δίλημμμα: να υπακούσει στο καθήκον που έχει ως πρωτομάστορας ή να υπακούσει στο συναίσθημα βάζοντας πάνω απ' όλα τη σύζυγο του αλλά παραβλέποντας το χρέος του και το κοινό καλό.
• μεταφέρει το μήνυμα στη σύζυγο του πρωτομάστορα.
• αναλαμβάνει την πρωτοβουλία ν' αλλάξει το μήνυμα επιταχύνοντας έτσι την εξέλιξη της υπόθεσης.

Τα πουλιά εμφανίζονται με ανθρώπινες ιδιότητες  πολύ συχνά στα δημοτικά τραγούδια και ο ρόλος τους είναι καθοριστικός. Δίνουν λύσεις, μεταφέρουν μηνύματα και η επιλογή τους μαρτυρά τη συμμετοχή των στοιχείων της φύσης στην ανθρώπινη ζωή.

Δραματική σύγκρουση στην ψυχή των ηρώων 

Το δίλημμα του πρωτομάστορα

Ο πρωτομάστορας αποτελεί μια τραγική φυσιογνωμία, καθώς βρίσκεται μπροστά σε μια τρομερή ψυχολογική σύγκρουση ύστερα από το μήνυμα που μετέφερε το πουλί. Πρέπει ν’ αποφασίσει τι θα κάνει: να θυσιάσει τη ζωή της γυναίκας του ή την κατασκευή του γεφυριού για την οποία είναι υπεύθυνος. Η οδύνη του πρωτομάστορα είνια απερίγραπτη.Τι θα βαρύνει περισσότερο στην απόφαση του; η προσωπική του ευτυχία ή το καλό του συνόλου; Το θέλω ή το πρέπει;  Τελικά ο πρωτομάστορας ιεραρχεί το καθήκον του και την ευθύνη που έχει απέναντι στο κοινωνικό σύνολο ,υποτάσσεται στη μοίρα του και αποφασίζει να θυσιάσει τη γυναίκα του. Η απόφαση του όμως αυτή δεν τον ανακουφίζει, αντίθετα του δημιουργεί ανείπωτη θλίψη. Η δραματικότητα κορυφώνεται  όταν έρχεται η γυναίκα του στο γεφύρι. Η καρδιά του πρωτομάστορα ραγίζει αλλά δεν μπορεί πια να κάνει πίσω. Όταν φτάσει η τραγική στιγμή της θυσίας, ο πρωτομάστορας κάνει την πιο εντυπωσιακή, αποφασιστική και ταυτόχρονα πιο σκληρή κίνηση. Είναι αυτός που  ρίχνει το μεγαλύτερο λίθο, ολοκληρώνοντας έτσι με τρόπο τραγικό και έντονα συγκινησιακό  την πράξη της θυσίας. Είναι αυτός που πρέπει να πραγματοποιήσει τις εντολές της μοίρας και αυτός που πρέπει να φέρει την κύρια ευθύνη για την πράξη της θυσίας.

Η δραματική σύγκρουση στην ψυχή της γυναίκας του πρωτομάστορα

•   Στην αρχή είναι ξένοιαστη, χαρούμενη και ανυποψίαστη γι αυτό που πρόκειται να συμβεί. 
•   Χαιρετά χαρούμενα τους εργάτες, βλέπει τον άνδρα της να είναι στενοχωρημένος και θέλει να μάθει τι του συμβάινει.
• Αισθάνεται μεγάλη αγάπη για τον άντρα της και είναι πρόθυμη να τον βοηθήσει όπως μπορεί.
• Είναι αφελής, καλοπροαίρετη, γεμάτη τρυφερότητα για το σύζυγο της.
• Δέχεται πρόθυμα να κατεβεί στην καμάρα για να βρει το δαχτυλίδι που είχε χάσει ο σύζυγος της.
• Προαισθάνεται οτι κάτι δεν πάει καλά και ζητά από τους εργάτες να την τραβήξουν πάνω.
• Η γυναίκα  συνειδητοποιεί την απάτη του πρωτομάστορα και  την πρόθεση του να τη θυσιάσει για να στεριώσει το γεφύρι
• Νιώθει θυμό και οργή  και εξεγείρεται  όχι τόσο απέναντι στον πρωτομάστορα που την εξαπάτησε όσο στην τραγική της μοίρα.
• Νιώθει  λύπη, πίκρα, πόνο, θυμό,  απογοήτευση, νιώθει οτι προδόθηκε από το πιο πολύτιμο πράγμα που είχε στη ζωή: το σύζυγο της.
• Ο πόνος και η οργή της την κάνουν να ξεσπάσει σε κατάρες. Η κατάρα θα μπορούσε να ανακληθεί μόνο από την ίδια.
• Η γυναίκα αλλάζει την κατάρα μόνο στην υπόμνηση του αδερφού της.
• Η υπόμνηση του αδερφού της αγγίζουν τις ευαίσθητες χορδές της γυναίκας η οποία στο τέλος αλλάζει την κατάρα της.
• Η αλλαγή  της  κατάρας υποδηλώνει το στέριωμα του γεφυριού.

  Τα μαγικά στοιχεία

•  Το γεφύρι που τη μέρα χτίζεται και το βράδυ γκρεμίζεται. 
•  Η εμφάνιση του πουλιού με την ανθρώπινη φωνή, το οποίο έρχεται να δώσει τη λύση και συγχρόνως θέτει ένα τραγικό δίλημμα στον πρωτομάστορα.
•  Επίσης το  πουλί,  που με ανθρώπινη φωνή μεταφέρει το μήνυμα στη γυναίκα του πρωτομάστορα.
•  Η αλλαγή του μηνύματος από το πουλί που επιταχύνει την εξέλιξη της υπόθεσης.
•  Η κατάρα της γυναίκας να μη στεριώσει το γεφύρι και  όποιος περνάει από εκεί να πέφτει μέσα. Η κατάρα είχε άμεση σχέση με τη μαγεία και  μπορούσε να προκαλέσει πολλά δεινά. 

Αφηγηματικές τεχνικές

•  Αφήγηση με μηδενική εστίαση
• Αφηγητής ετεροδιηγητικός και παντογνώστης
• Εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου.
• Ο διάλογος χαρίζει ζωντάνια, παραστατικότητα, κρατάει σε εγρήγορση τους ακροατές  και συμβάλλει στην έκφραση των συναισθημάτων των κεντρικών προσώπων, στη σκιαγράφηση του χαρακτήρα τους και στην έντονη δραματικότητα. 

Εκφραστικά σχήματα λόγου

1. Εικόνες ζωντανές και παραστατικές
2.  Υπερβολή: στίχοι 1 και 14
3. Προσωποποίηση: στίχοι 7,8,9
4. Σχήμα άρσης και θέσης: στίχοι 8-9, 11-12
5. Μεταφορά: στίχος 22
6. Επαναλήψεις: στίχοι 16-17, 19-20, 28-29
7.  Ασύνδετα σχήματα: στίχοι 11-12, 19-20
8. Νόμος των τριών: στίχοι 7-8-9, 33-34, 37-38
9. Χρήση του αριθμού 3 και των πολλαπλασίων του:  45 μάστοροι και 60 μαθητάδες.
10. Τραγική ειρωνεία: στίχοι 24-25 

Ηλεκτρονικές διευθύνσεις

1. http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh_Biblio/Oi_Patriarxes/H_istoria_tou_Isaak.htm
2. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%86%CE%B9%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1
3. http://www.youtube.com/watch?v=exwrkVRXGuM
4.  http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/02/13022000.pdf
5.  http://eclass.sch.gr/courses/G52118/document/%D4%EF%F5%20%E3%E9%EF%F6%F5%F1%E9%EF%FD%20%F4%E7%F2%20%B6%F1%F4%E1%F2%2C%20%D0%E1%F1%E1%EB%EB%E1%E3%DD%F2.pdf
6.  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF_%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%86%CF%8D%CF%81%CE%B9_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%86%CF%81%CF%84%CE%B1%CF%82
7. http://arhiogefirionipirotikon.blogspot.gr/2012/04/blog-post.html
8.  http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%B4%CE%B9

Πηγές

1.  Λεξικό λογοτεχνικών όρων, Ο.Ε.Δ.Β
2. Κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας Γ Γυμνασίου, Βιβλίο εκπαιδευτικού, Ο.Ε.Δ.Β