ΡΑΨΩΔΙΑ Γ -ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ

ΡΑΨΩΔΙΑ Γ (Η ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ, ΣΤΙΧΟΙ 121-244)

 Η ενότητα της Ιλιάδας Γ122-244 ονομάζεται τειχοσκοπία. Η λέξη προέρχεται από τα συνθετικά «τείχος» και «σκοπώ». Η ενότητα πήρε αυτή την ονομασία επειδή  η Ελένη παρακολουθεί την προετοιμασία για τη μονομαχία  ανάμεσα στον Πάρη και το Μενέλαο από τα τείχη της Τροίας. 

Ο ποιητής προσπαθεί να μας υποβάλει την εντύπωση οτι βρισκόμαστε στην αρχή του πολέμου.

 

Δομή

1. 121-160 : ειδοποίηση της Ελένης και μετάβαση της στα τείχη.
2. 161-177 : Συνάντηση και συζήτηση Πρίαμου και Ελένης.
3. 177-190 : Συζήτηση για τον Αγαμέμνονα.
4. 191-224 : Συζήτηση για τον Οδυσσέα και τον Μενέλαο.
5. 225-235 : Συζήτηση για τον Αίαντα και τον Ιδομενέα.
6. 236-244 : Αναφορά της Ελένης στα αδέρφια της κάστορα και Πολυδεύκη.

Η σκηνή της τειχοσκοπίας

·         Καθυστερεί τη δράση και αποτελεί επιβράδυνση (πρέπει να καλυφθεί ο χρόνος για να πραγματοποιηθούν οι θυσίες και οι όρκοι στο πεδίο της μάχης, πριν τη μονομαχία).

·         Δίνονται πληροφορίες για κάποιους σημαντικούς αρχηγούς των Αχαιών

·         Γίνονται γνωστοί κάποιοι μύθοι αναγκαίοι για την πλοκή του έργου.

·         Ξαναζωντανεύει η αρπαγή της Ελένης η οποία προβάλλεται ως το έπαθλο της μονομαχίας.

·         Χρησιμοποιείται η ομορφιά της Ελένης ως κίνητρο και αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο.

Η είδηση της Ίριδας στην Ελένη

Η είδηση για τη μονομαχία Πάρη-Μενελάου θα φθάσει στην Ελένη με θεϊκή παρέμβαση : της τη μεταφέρει η Ίριδα με τη μορφή της αδερφής του Πάρη την ώρα που η Ελένη σχεδιάζει στο υφαντό της τον πόλεμο που γίνεται για χάρη της. Ο διάλογος φανερώνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού συμπεριφέρονταν με αγάπη στην Ελένη. Η Ίριδα κατόρθωσε να ξυπνήσει στην Ελένη τη λαχτάρα για τον πρώτο της άνδρα και νοσταλγία για την πατρίδα της και τους δικούς της ανθρώπους. Έτσι η Ελένη τρέχει στις Σκαιές Πύλες για να δει τη μονομαχία.

 

Οι γέροντες-προεστοί της Τροίας και ο Πρίαμος

• Η ομορφιά της Ελένης παρουσιάζεται έμμεσα με τους γέροντες να θαμπώνονται και να μαγεύονται από την αύρα και την ομορφιά  αυτής της υπέροχης γυναίκας και να πλέκουν το εγκώμιο της. (περιγραφική ικανότητα του Ομήρου)
• Βέβαια οι ίδιοι εκφράζουν και τη ρεαλιστική άποψη: η Ελένη πρέπει να γυρίσει στην πατρίδα της για να μη πάθουν και άλλες συμφορές εξαιτίας της.
• Η συζήτηση με τον Πρίαμο δείχνει ότι οι άνθρωποι του παλατιού είχαν αποδεχτεί την Ελένη στην οικογένεια τους. Ο Πρίαμος  φέρεται στην Ελένη φιλικά, της μιλάει με πατρική αγάπη και τα λόγια του δείχνουν ότι την έχει απαλλάξει από τις ευθύνες της για τον πόλεμο. Είναι ένας άνθρωπος που τον χαρακτηρίζει η αρχοντιά, η ευγένεια και η ανωτερότητα. Για τον Πρίαμο οι Θεοί είναι αυτοί που ευθύνονται για όλα. Την καλεί  ακόμα να δει από τα τείχη τον πρώην άνδρα της και άλλους συγγενείς και φίλους.
• Η Ελένη μιλάει με άνεση, οικειότητα και εκφράζει το σεβασμό της στον Πρίαμο. Όμως τα λόγια της δείχνουν πως νιώθει ένοχη, είναι μετανιωμένη, πικραμένη και νοσταλγεί τους δικούς της ανθρώπους.

Απαντήσεις της Ελένης

• Παρουσιάζει τον Αγαμέμνονα: κραταιός, βασιλιάς καλός, ανδρείος πολέμαρχος.
• Παρουσιάζει τον Οδυσσέα:δεν έχει το ηγεμονικό παράστημα του Αγαμέμνονα, κατάγεται από την Ιθάκη , είναι πανούργος και εύστροφος.
• Παρέμβαση του Αντήνορα: και ο Μενέλαος και ο Οδυσσέας ξεχωρίζουν για τη σύνεση τους, ο Μενέλαος ήταν πιο εντυπωσιακός και γλυκομίλητος.  Ο Οδυσσέας ήταν φοβερός ρήτορας.
• Παρουσιάζει τον Αίαντα και τον Ιδομενέα που ήταν παλιός οικογενειακός φίλος και η παρουσία του της θυμίζει παλιές καλές στιγμές.
• Η Ελένη αναφέρεται στα αδέρφια της Κάστορα και Πολυδεύκη που δεν τους βρίσκει μέσα στο πλήθος και αναρωτιέται για την απουσία τους: επική ειρωνεία : η Ελένη αγνοεί ότι τα αδέρφια της έχουν πεθάνει ενώ οι ακροατές το γνωρίζουν.

Ελένη

Η Ελένη είχε κερδίσει τη συμπάθεια της βασιλικής οικογένειας και ήταν αποδεκτή από όλα τα μέλη της. Υφαίνει και δείχνει ότι είναι μια προκομμένη και χρυσοχέρα γυναίκα. Είναι μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση που συμπεριφέρεται άνετα και εμφανίζεται χωρίς φόβο μπροστά στους πρωτογέροντες της Τροίας. Συμπεριφέρεται με σεβασμό στον Πρίαμο και απαντάει στις ερωτήσεις του παρουσιάζοντας με επαινετικά λόγια τους αρχηγούς των Αχαιών δείχνοντας έτσι περήφανη για την καταγωγή της. Αισθάνεται το κακό που προκάλεσε , νιώθει τύψεις και εκφράζει μεταμέλεια και συντριβή. Δείχνει να αναγνωρίζει τα λάθη της αλλά συμπεριφέρεται με αξιοπρέπεια και περηφάνια χωρίς να νιώθει ταπεινωμένη.

Η Ελένη και οι αναμνήσεις της

Το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα «Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου παρουσιάζει την ηρωίδα να θυμάται έπειτα από χρόνια εκείνη την ημέρα πάνω στα τείχη της Τροίας, όταν στο πεδίο της μάχης ο Μενέλαος ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει τον Πάρη σε μονομαχία:

«Όχι πως δε θυμάμαι πια, — θυμάμαι ακόμα· μονάχα που οι αναμνήσεις δεν είναι πια συγκινημένες, δε μας συγκινούν — απρόσωπες, γαλήνιες, καθαρές ως τις πιο ματωμένες γωνιές τους. Μόνο μία κρατάει ακόμη έναν αγέρα γύρω της, ανασαίνει. Κείνο το δείλι, τριγυρισμένη απ' τις ατελείωτες κραυγές των πληγωμένων, απ' τις ψιθυριστές κατάρες των γερόντων και το θαυμασμό τους, μέσα στη μυρωδιά ενός γενικού θανάτου που, στιγμές στιγμές, λαμπύριζε πάνω σε μιαν ασπίδα ή στην αιχμή ενός δόρατος ή στη μετόπη ενός αμελημένου ναού ή στον τροχό ενός άρματος, — ανέβηκα μόνη στα ψηλά τείχη και σεργιάνισσα. Μόνη, ολομόναχη, ανάμεσα σε Τρώες και Αχαιούς. [...] Την ώρα που μονομαχούσαν οι δυο αντεραστές μου και κρινόταν η τύχη του πολυχρόνιου πολέμου. Μήτε που είδα να κόβεται ο ιμάντας από την περικεφαλαία του Πάρη, μάλλον μια λάμψη απ' το χαλκό της είδα, μια λάμψη κυκλική, καθώς ο άλλος την περιέστρεφε οργισμένος επάνω απ' το κεφάλι του — ένα ολόφωτο μηδέν. Δεν άξιζε διόλου να κοιτάξεις — την έκβαση την είχαν απ' τα πριν ρυθμίσει οι θεϊκές βουλές· κι ο Πάρης δίχως τα σκονισμένα του σαντάλια, θα βρισκόταν σε λίγο στην κλίνη, λουσμένος απ' τα χέρια της θεάς, να με προσμένει μειδιώντας, κρύβοντας τάχα μ' ένα ρόδινο τσιρότο μια ψεύτικη ουλή στο πλευρό του».  

(Γ. Ρίτσος, «Ελένη», Τέταρτη διάσταση, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 232001, σελ. 282)  

 Η Ελένη του Γ.Ρίτσου ανεβαίνει μόνη στα τείχη της Τροίας για να παρακολουθήσει τη μονομαχία Μενέλαου-Πάρη εισπράττοντας το θαυμασμό αλλά και τις ψιθυριστές κατάρες των γερόντων. Είναι μια γυναίκα ελεύθερη που μιλά ψυχρά, αντικειμενικά και απαξιώνει το ηρωικό ιδανικό καθώς πιστεύει οτι είναι όλα προκαθορισμένα από τους θεούς. Περιφρονεί και ειρωνεύεται τον Πάρη για την υποκριτική  συμπεριφορά του και τη δειλία που δείχνει. Παρουσιάζεται ως μια ώριμη γυναίκα με ολοκληρωμένη προσωπικότητα, έξυπνη και αντιμετωπίζει τα πράγματα όχι με το συναίσθημα πια αλλά με ουδετερότητα και σκληρό ρεαλισμό.

Η "Ελένη" του Γ.Σεφέρη