Η ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΗ

Η συγγραφέας
Η Ρέα Γαλανάκη γεννήθηκε το 1947 στο Ηράκλειο της Κρήτης.Σπούδασε ιστορία και αρχαιολογία στην Αθήνα .Έχει ε­κ­­δώσει μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιή­ματα και δοκίμια. Ανήκει στα ιδρυτικά μέ­λη της Εταιρείας Συγγραφέων (το 1981). 
Έχει τιμηθεί δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο (το 1999 για το μυθιστόρημα Ελένη ή ο Κανένας και το 2005 για τη συλλογή διηγημάτων Ένα σχεδόν γαλάζιο χέρι). Eπίσης, έχει τιμηθεί με το Βραβείο Πεζογραφίας Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (το 2003 για το μυθιστόρημα Ο Αιώνας των Λαβυρίνθων), με το Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» του Δήμου Hρακλείου Kρήτης το 1987 και με το Βραβείο Αναγνωστών του Eθνικού Kέντρου Bιβλίου το 2006 για το μυθιστορηματικό χρονικό Αμίλητα, βαθιά νερά. 
Το μυθιστόρημά της Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασά είναι το πρώτο ελληνικό βιβλίο που εντάχθηκε από την Ουνέσκο στην UNESCO Collection of Representative Works (1994), ενώ το Ελένη ή ο Κανένας διεκδίκησε το Ευρωπαϊκό Βραβείο «Αριστείον» μπαίνοντας στην τελική τριάδα των υποψήφιων έργων (1999).
 Έργα της έχουν μεταφραστεί σε δεκαπέντε γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερ­μανικά, ισπανικά, ιταλικά, ολλανδικά, τσε­χικά, βουλγαρικά, σουηδικά, λιθουανικά, τουρκικά, αραβικά, κινεζικά, εβραϊκά και αλβανικά. 
Θεωρείται μια από τις σημαντικές μορφές της σύχγρονης   Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. 

Το βιβλίο "Ελένη ή ο κανένας" 

Tο μυθιστόρημα "Eλένη ή ο Kανένας" προσπάθησε να προσεγγίσει και να παρουσιάσει την περιπετειώδη  ζωή της Ελένης Αλταμούρα που γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1821 και πέθανε στον ίδιο τόπο το 1900.
Το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρία άνισα μέρη και σε 24 κεφάλαια, τα οποία έχουν αρίθμηση από το Α ως το Ω, ώστε να θυμίζουν ομηρικό έπος. Το "κανένας"του τίτλου παραπέμπει στην "Οδύσσεια" αλλά στο μυθιστόρημα παίρνει και άλλες διαστάσεις.
Το πρώτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου είναι γραμμένα σε τριτοπρόσωπη αφήγηση και υπάρχει ουδέτερο ύφος και απουσία του συναισθηματικού και λυρικού στοιχείου. Στο μεσαίο όμως και μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου το ύφος γίνεται προσωπικό, άμεσο, λυρικό, εξομολογητικό και η ηρωίδα αφηγείται τη ζωή της και συνομιλεί με τα αγαπημένα της πρόσωπα που δε ζουν πια.

Ποια ήταν όμως η Ελένη Αλταμούρα;

Η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος, με πολυτάραχο και τραγικό βίο.
Γεννήθηκε το 1821 στις Σπέτσες και ήταν κόρη του αρβανίτη καραβοκύρη και πρώτου θεατρώνη της Αθήνας Γιάννη Μπούκουρα, με καταγωγή από τη Γορτυνία. Από μικρή έδειξε το ταλέντο της στη ζωγραφική και ο πατέρας της δεν της χάλασε το χατήρι. Έλαβε μαθήματα κατ' οίκον από τον ιταλό ζωγράφο Ραφαέλο Τσέκολι, καθηγητή του Σχολείου των Τεχνών, με συστατική επιστολή του οποίου συνέχισε τις σπουδές της στην Ιταλία.
Μεταμφιεσμένη σε άνδρα, με το ψευδώνυμο Χρυσίνης Μπούκουρας, παραβίασε το καλλιτεχνικό άβατο της εποχής και μαθήτευσε στο εργαστήρι του ζωγράφου και γαριβαλδινού επαναστάτη Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα στη Νεάπολη (Νάπολι).
Η Ελένη ερωτεύθηκε τον κατά τέσσερα χρόνια μικρότερο δάσκαλό της και μαζί του απέκτησε τρία εξώγαμα παιδιά: τον Ιωάννη, τη Σοφία και τον Αλέξανδρο. Προκειμένου να νομιμοποιήσει τη σχέση της, ασπάστηκε τον καθολικισμό και τον παντρεύτηκε. Όμως, το 1857 ο σύζυγός της την εγκατέλειψε κι έφυγε με την ερωμένη του, την αγγλίδα φίλη της ζωγράφο Τζέιν Χέυ, παίρνοντας μαζί του τον μικρότερο γιο τους Αλέξανδρο.
Η Ελένη επέστρεψε στην Ελλάδα με τα άλλα δύο παιδιά της, τον Ιωάννη και τη Σοφία, και άρχισε να παραδίδει μαθήματα ζωγραφικής σε νεαρές Αθηναίες. Όμως, το 1872 η κόρη της αρρώστησε από φυματίωση και για λόγους υγείας οι δύο γυναίκες μετακόμισαν στις Σπέτσες. Τελικά, η Σοφία δεν απέφυγε το μοιραίο και πέθανε στα τέλη του 1872, σε ηλικία μόλις 18 ετών.
Το 1876 ο γιος της και ανερχόμενος ζωγράφος Ιωάννης Αλταμούρας ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη και επέστρεψε στην Αθήνα, γεμίζοντας με χαρά τη χαροκαμένη μάνα. Όμως, η χαρά της δεν κράτησε πολύ. Ο Ιωάννης, που διακρίθηκε για τις θαλασσογραφίες του, προσβλήθηκε και αυτός από φυματίωση και πέθανε τον Μάιο του 1878, σε ηλικία μόλις 26 ετών.
Η απώλεια των παιδιών της προκάλεσε νευρικό κλονισμό στην Ελένη και την οδήγησε στην τρέλα. Σε ηλικία 60 ετών επέστρεψε στις Σπέτσες, όπου έκαψε σχεδόν όλα τα ζωγραφικά της έργα. Πέθανε σχεδόν άγνωστη στις 19 Μαρτίου 1900 και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο της Αγίας Άννας των Σπετσών. Αργότερα, τα οστά της, όπως και εκείνα της Σοφίας και του Ιωάννη, μεταφέρθηκαν από τους απογόνους της στο A' Νεκροταφείο Αθηνών, στον κοινό τάφο της οικογενείας Mπούκουρα - Aλταμούρα.

Πηγή:http://www.sansimera.gr/biographies/344

Για την Ελένη Αλταμούρα:  http://istoria.gr/aug02/3.htm, http://www.arvasynel.gr/texnes_b.html


Το απόσπασμα του σχολικού εγχειριδίου
Προέρχεται από το πρώτο μέρος του βιβλίου.Η νεαρή Ελένη μαζί με τον πατέρα της, παλιό Σπετσιώτη καπετάνιο που πήρε μέρος στην Ελληνική επανάσταση και νυν θεατρώνη στην Αθήνα, φτάνει στην Ιταλία και ντύνεται άντρας, για να γίνει δεκτή στη σχολή των Ναζαρηνών.
Ο πατέρας της είναι ο βασικός εμψυχωτής της και συμπαραστάτης της.Καλλιτεχνική ψυχή ο ίδιος και πρωτοπόρος για την εποχή του, συμμερίζεται το πάθος της κόρης του για την τέχνη και τη συνοδεύει ως τη Ρώμη στηρίζοντας την κόρη του σ' αυτήν την παράτολμη  απόφαση.

 

Η Ελένη Αλταμούρα έχει ως πρότυπο στο δύσκολο δρόμο που ανοίγεται μπροστά της τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα η οποία κατέφυγε και εκείνη στη μεταμφίεση για τους δικούς της λόγους βέβαια. 

Η Ελένη βαφτίζει τον εαυτό της ως κανένα και αποφασίζει να αφοσιωθεί στον έρωτα της τέχνης. Την καινούρια της ταυτότητα τη δικαιολογεί αντλώντας στοιχεία από τους μυθικούς κύκλους. Ανήσυχη και ανυπόταχτη ψυχή πηγαίνει κόντρα σε όλους τους κοινωνικούς καταναγκασμούς της εποχής τους οποίους προσπαθεί να αντιμετωπίσει με όποιον τρόπο μπορεί ακόμα και την μεταμφίεση.

                                

 

Ερωτήσεις

1. Βασικό κοινό στοιχείο ανάμεσα στην Ελένη και στη Μπουμπουλίνα είναι το αντρικό φέρσιμο. Για ποιους λόγους χρησιμοποιεί η κάθε μια τη μεταμφίεση;
2.  Πώς και γιατί συνταιριάζονται στον ίδιο κύκλο τα ονόματα "Ελένη"και "κανένας";
3. Με βάση το κείμενο και τις δικές σας εκτιμήσεις να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα της Ελένης.