ΠΡΟΛΟΓΟΣ: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Αντιγόνη
Από την αρχή δηλώνει την αντίθεση της με το διάταγμα του Κρέοντα, το οποίο θεωρεί απαράδεκτο. Είναι αποφασισμένη να προσφέρει τις καθιερωμένες τιμές στον αδελφό της και να υπακούσει τους άγραφους νόμους παρά την απαγορευτική εντολή του Κρέοντα και ό,τι αυτή συνεπάγεται. Γνωρίζει οτι η θέληση της να θάψει τον αδελφό της και η αποφασιστικότητα της μπορεί να της κοστίσει τη ζωή αλλά αυτό είναι κάτι που δεν την απασχολεί,  καθώς  βαθιά μέσα της ξέρει οτι πράττει το σωστό και το ηθικό. Ελπίζει βέβαια στη βοήθεια της αδελφής της για την οποία τρέφει συναισθήματα αγάπης και τρυφερότητας.Όταν όμως συνειδητοποιεί οτι η Ισμήνη δεν είναι πρόθυμη να συνδράμει στην απόφαση της, τότε αισθάνεται την απέραντη μοναξιά της αλλά ούτε και αυτό την πτοεί. Το ηθικό της μεγαλείο και η ψυχική της ανωτερότητα δεν θα την εμποδίσουν να κάνει πίσω. Θα φέρει εις πέρας την αποστολή της με οποιοδήποτε τίμημα. Η αγάπη της Αντιγόνης για τον αδελφό της αρκεί για να ξεπεραστεί κάθε δυσκολία και εμπόδιο.Η αποφαστικότητα της Αντιγόνης, το ανυποχώρητο φρόνημα της, η τόλμη της ξεπερνούν τα συνηθισμένα όρια και την  εξυψώνουν στα μάτια των θεατών. Η Αντιγόνη δεν είναι μια τυπική  γυναίκα της εποχής, στέκεται  έξω και πάνω  από τα δεδομένα και τα πρότυπα της εποχής της. Μετά την άρνηση της Ισμήνης να βοηθήσει, η Αντιγόνη γίνεται ψυχρή και επικριτική με την Ισμήνη, με την οποία φαίνεται να μη θέλει καμιά επικοινωνία πια. Την κατηγορεί για ασέβεια προς τους Θεούς, την περιφρονεί και με περισσή τόλμη την καλεί να φανερώσει σε όλους το σχέδιο της. Δεν μπορεί να κατανοήσει τη στάση της Ισμήνης και καθώς είναι πληγωμένη από αυτή τη στάση, της φέρεται με μεγάλη σκληρότητα, την αποπαίρνει και την προσβάλλει. Η Αντιγόνη αισθάνεται οτι την πρόδωσε και την εγκατέλειψε ο μοναδικός δικός της άνθρωπος, η ίδια της η αδελφή. Η Αντιγόνη τελικά είναι πλασμένη να είναι  μια ηρωίδα.

Ισμήνη

Η εσωστρέφεια της γίνεται φανερή  από την αρχή, αφού αγνοεί τη διαταγή του Κρέοντα για τον Πολυνείκη. Όταν πληροφορείται τα γεγονότα από την Αντιγόνη, η αντίδραση της είναι ήρεμη, υποτονική και παθητική. Η Ισμήνη είναι μια συνηθισμένη γυναίκα της εποχής, η οποία αδυνατεί να εναντιωθεί στις αποφάσεις των ανωτέρων. Αδύναμη από τη φύση της, θεωρεί απόλυτα φυσιολογικό να υπακούσει στην εντολή του Κρέοντα, ακόμα και αν αυτή είναι επώδυνη. Διστακτική και φοβισμένη, έχει κάποια όρια, τα οποία δεν μπορεί και δεν θέλει να ξεπεράσει αφού κατά τη γνώμη της, το να προσπαθεί κάποιος να κάνει κάτι που είναι πάνω από τις δυνάμεις του, είναι καθαρή ανοησία.Για το λόγο αυτό προσπαθεί να πείσει την Αντιγόνη να μη προχωρήσει στην πραγματοποίηση του σχεδίου της και εκθέτει μια σειρά από ρεαλιστικά επιχειρήματα. Αγωνιά για την τύχη της αδελφής της και στο τέλος εκφράζει τον θαυμασμό της για την αποφασιστικότητα και την τόλμη της Αντιγόνης. Δεν γίνεται αντιπαθητική στα μάτια των θεατών, απλώς δεν διακατέχεται από το ηθικό μεγαλείο τηγς Αντιγόνης και δεν είναι πλασμένη για ηρωίδα.

Κοινά στοιχεία Αντιγόνης-Ισμήνης: Αντιμετωπίζουν τα ίδια βάσανα και βιώνουν τις τραγικές συνέπειες της κατάρας της γενιάς των Λαβδακιδών. Αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα: το απαγορευτικό διάταγμα του Κρέοντα για την ταφή του Πολυνείκη.

Διαφορές Αντιγόνης -Ισμήνης:  διαφορετικοί χαρακτήρες και δοαφορετική αντιμετώπιση των πραγμάτων: αποφασιστική, τολμηρή και ασυμβίβαστη η Αντιγόνη, διστακτική, συμβιβαστική  και υποχωρητική η Ισμήνη. Ο Σοφοκλής χρησιμοποιεί την τεχνική των αντίθετων χαρακτήρων: ο παθητικός χαρακτήρας της Ισμήνης αντιπαρατίθεται στον τολμηρό χαρακτήρα της Αντιγόνης.

Επιχειρήματα Ισμήνης

1. Είναι πολλές και δυσβάσταχτες οι συμφορές που έχουν πλήξει την οικογένεια τους.(συναισθηματικό επιχείρημα.)
2.  Όποιος τολμήσει να παραβεί τη διαταγή του Κρέοντα θα έχει άθλιο τέλος.(λογικό επιχείρημα)
3. Οι γυναίκες δεν μπορούν να τα βάζουν με τους άνδρες καθώς η κοινωνία στην οποία ζουν είναι ανδροκρατούμενη.(λογικό επιχείρημα)
4. Είναι επιβεβλημένη η υπακοή στους ανωτέρους ακόμα και αν αυτές είναι άδικες και οδυνηρές. Για το λόγο αυτό οι νεκροί θα τη συγχωρήσουν και θα κατανοήσουν οτι δεν έχει άλλη επολογή.(λογικό επιχείρημα)
5. Είναι άσκοπο να επιχειρεί κανείς κάτι που ξεπερνά τις δυνάμεις του.(λογικό επιχείρημα).

Επιχειρήματα Αντιγόνης

1.  Θα είναι ωραίο να πεθάνει, αφού θα έχει θα έχει πια εκπληρώσει το χρέος της.
2. Θα εξασφαλίσει την αγάπη του αδελφού της, αν του προσφέρει τις απαραίτητες νεκρικές τιμές.
3. Ενδιαφέρεται πιο πολύ για τη μεταθανάτια ζωή, η οποία είναι αιώνια και θέλει να είναι αρεστή στους νεκρούς.
4. Αν δεν προχωρήσει στην ταφή του αδελφού της, θα είναι σαν να παραβιάζει και να αγνοεί τους θεϊκούς νόμους οι οποίοι είναι πολύ σημαντικοί για αυτήν. 

Λειτουργικός ρόλός του Προλόγου

• Καθορίζεται ο χώρος:η πόλη της Θήβας και συγκεκριμένα το προαύλιο του βασιλικού ανακτόρου και ο χρόνος του έργου: το τέλος της νύχτας,λίγο πριν την ανατολή του ηλίου.
• Παρουσιάζεται το κεντρικό πρόσωπο της τραγωδίας, η Αντιγόνη και τα στοιχεία του χαρακτήρα της τα οποία θα διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης:το ανυποχώρητο πείσμα της και η θέληση της να εκτελέσει αυτό που θεωρεί ηθικό καθήκον της. Η προσωπικότητα της Αντιγόνης σκιαγραφείται μέσα από την αντίθεση με την αδελφή της, την Ισμήνη που χαρακτηρίζεται από  ατολμία, συγκρατημένη συμπεριφορά και μετριοπάθεια.
• Ανακοινώνεται το διάταγμα του Κρέοντα που αφορά την απαγόρευση της ταφής του Πολυνείκη.
• Παρουσιάζεται η πρώτη σύγκρουση Αντιγόνης-Ισμήνης.
• Προοικονομούνται: η είσοδος του Κρέοντα, η δεύτερη και πιο έντονη σύγκρουση Αντιγόνης-Ῑσμήνης, η πραγματοποίηση της σχεδιαζόμενης ταφής από την Αντιγόνη, η σύγκρουση ανάμεσα στην Αντιγόνη και στον Κρέοντα.

Ερμηνευτικά σχόλια από τον Μ.Bowra

 "Η Αντιγόνη και οι ανθρώπινοι νόμοι" (σσ. 36-37)

Η Αντιγόνη παίρνει μόνη της την απόφαση ν' αψηφήσει τον νόμο, ή ό,τι τουλάχιστον θεωρούνταν πως ήταν νόμος. Η απόφαση είναι σοβαρότατη και αναμφίβολα θα προκάλεσε σε πολλούς ακροατές μεγάλη προκατάληψη εναντίον της. Οι Έλληνες, που οι πολιτικές ελευθερίες τους ήταν στενά δεμένες με την ύπαρξη των νόμων, εύλογα υπερηφανεύονται οι ίδιοι γι' αυτούς. Ό,τι ξεχώριζε την Ελλάδα από τις βαρβαρικές χώρες, ήταν η απόκτηση νόμων. [...] Η Αντιγόνη, αψηφώντας τις καθιερωμένες αντιλήψεις, βάζει τον εαυτό της πάνω από τον νόμο του Κρέοντα και ισχυρίζεται πως ξέρει καλύτερα τι είναι δίκαιο. Αυτό είναι επικίνδυνο για τον καθένα και ιδιαίτερα επικίνδυνο για μια γυναίκα. Στην αρχή του δράματος η Αντιγόνη εκφράζει την περιφρόνησή της και δεν μπαίνει καθόλου στον κόπο να την εξηγήσει. Ώσπου να συγκρουστεί με τον Κρέοντα, δεν προβάλλει καμιά δικαιολογία της. Στο μεταξύ, το ακροατήριο, που αγαπά τους νόμους, μπορεί να την έχει υποψιαστεί και καταδικάσει, αν όχι για αλαζονική, τουλάχιστον για ανόητη. Η απόφασή της ν' αψηφήσει τους νόμους απαιτεί ουσιώδη δικαιολόγηση. Ο Σοφοκλής το ήξερε αυτό. Ήξερε τι σοβαρό βήμα κάνει η Αντιγόνη και ποια γνώμη θα σχηματίσουν οι άλλοι γι' αυτό. Μόνον όταν αποκαλύπτεται το μέγεθος της αντίθεσης, τότε βλέπουμε πόσο δίκιο έχει η Αντιγόνη.


"Η Ισμήνη" (σσ. 32-36).


Η Ισμήνη αποτελεί τον αντιπροσωπευτικό τύπο της γυναίκας, την αδελφή της Αντιγόνης, που μπορεί να της μιλήσει με ειλικρίνεια, αφού εκείνη έχει την ίδια υποχρέωση στον άταφο αδελφό τους. Η Ισμήνη ικετεύει για ήσυχη ζωή, ύστερα από την τρομερή δυστυχία της οικογένειάς τους, και δεν θέλει να ριψοκινδυνεύσει καθόλου. Έχει ως επιχείρημα πως η γυναίκα δεν μπορεί να τα βάλει με τους άντρες, και πρέπει να υποχωρεί στους πιο δυνατούς. Φαίνεται πως μιλάει με το κύρος της καθιερωμένης ηθικής και υπενθυμίζει ό,τι συνέβη σε γυναίκες που φιλοδόξησαν κάτι παραπάνω από τη φύση τους. [...] Μέσω της Ισμήνης η Αντιγόνη είναι ύπαρξη αλαζονική και παράτολμη, ώσπου βλέπουμε πως η Ισμήνη η ίδια δεν υποστηρίζει μια αληθινά μετριοπαθή στάση και πως η Αντιγόνη δεν είναι ένοχη για υπεροψία. Η Ισμήνη δεν παρακινείται από αρχές, αλλά από δειλία. Δεν τολμάει να ενωθεί με την Αντιγόνη σ' ένα τόσο μεγάλο κίνδυνο. [...] Στην πρώτη σκηνή με την Ισμήνη η Αντιγόνη δεν τρέφει καμιά συμπάθεια για την αδελφή της, εφόσον διαπιστώνει πως δεν θα βοηθήσει να θάψουν τον αδελφό τους. Δεν ξέρει από συμβιβασμούς, δεν δέχεται καμιά δικαιολογία. Επειδή η Ισμήνη δεν θα τη βοηθήσει, είναι εχθρές. Αποκρούει η Αντιγόνη τον ειλικρινή φόβο της Ισμήνης για εκείνην με μια σύντομη προτροπή να κοιτάξει τον εαυτό της. Όταν η Ισμήνη επιμένει στην ανάγκη για μυστικότητα, η Αντιγόνη της λέει να διαδώσει το νέο παντού. Η αντίληψή της για το καθήκον φαίνεται πως έχει αποξηράνει μέσα της όλα τ' ανθρώπινα συναισθήματα, εκτός από την αγάπη για τον αδελφό της. Εντούτοις, αυτή η σκληρότητα είναι χτισμένη πάνω σε μια γνήσια τρυφερότητα, ακόμη και για την Ισμήνη. Με τις πρώτες λέξεις του δράματος, όταν η Αντιγόνη απευθύνεται στην αδελφή της, βλέπουμε ποια είναι τα κανονικά συναισθήματά της.
Πηγή: http://siamantoura.blogspot.gr/2010/03/m-bowra.html