ΘΕΩΡΙΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας

Αναφορική λειτουργία της γλώσσας
Οι λέξεις έχουν την απλή καθημερινή σημασία τους και απευθύνονται στη λογική του δέκτη. Το μήνυμα σχετίζεται με την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο και σκοπός του πομπού είναι η πληροφόρηση του δέκτη. Ο δέκτης δέχεται κάποια πληροφορία και η γλώσσα παρουσιάζει μια πραγματικότητα και την αντίληψη που έχει γι'αυτή ο πομπός.Η σύνδεση των νοημάτων είναι λογική και διευκολύνεται η πρόσληψη του νοήματος από τον δέκτη. Αυτή η λειτουργία της γλώσσας ονομάζεται κυριολεκτική και δηλωτική.

Παραδείγματα:  

1. Ο υπεύθυνος του καταστήματος  ήταν πολύ ευγενικός και προσπαθούσε να εξυπηρετεί όλους τους πελάτες.
2. Ήταν αθλήτρια και το σώμα της ήταν πολύ γυμνασμένο.

Ποιητική λειτουργία της γλώσσας
Η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται  κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο το μήνυμα και μάλιστα στη μορφή του. Την προσοχή του δέκτη δεν την ελκύει τόσο η πληροφορία που φέρνει το μήνυμα, όσο το ίδιο το μήνυμα για τη μορφή που παίρνει:ήχοι λέξεων, μεταφορική τους χρήση, επαναλήψεις, μέτρο, ρυθμός..... Το ίδιο το μήνυμα προσφέρει την ίδια του τη μορφή για αισθητική απόλαυση και η γλώσσα λειτουργεί με συγκινησιακό τρόπο.
Στην ποιητική χρήση της γλώσσας κυριαρχεί η πολυσημία, υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου με κυρίαρχο το σχήμα της μεταφοράς και το μήνυμα έχει συνειρμική σημασία. Με την ποιητική χρήση της γλώσσας ο λόγος αποκτά υποκειμενικότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα. Αυτή η λειτουργία της γλώσσας ονομάζεται μεταφορική ή συνυποδηλωτική.

Παραδείγματα: 

1. Οι γονείς μου  ήταν πολύ πιεστικοί και μου έψησαν το ψάρι στα χείλη όλη τη χρονιά.
2. Το ταξίδι μας ήταν  πολύ ήσυχο καθώς η θάλασσα ήταν λάδι.

Ενεργητική και παθητική σύνταξη
Με την ενεργητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο υποκείμενο δηλαδή στο πρόσωπο που δρα και το ύφος του κειμένου γίνεται προσωπικό, άμεσο και ζωντανό.

Παράδειγμα: Τα Μ.Μ.Ε πολλές φορές μεγεθύνουν τη σημασία μιας κατάστασης και προακαλούν τεχνητή ένταση.

Με την παθητική σύνταξη δίνεται έμφαση στην πράξη  που γίνεται από το υποκείμενο και το ύφος του κειμένου γίνεται απρόσωπο, τυπικό και ουδέτερο.

Παράδειγμα: Τεχνητή ένταση προκαλείται πολλές φορές και μεγεθύνεται η σημασία μιας κατάστασης από τα Μ.Μ.Ε.

Ο ρόλος των ρηματικών προσώπων 

α ενικό πρόσωπο:  

1. προσδίδει στο κείμενο προσωπικό και εξομολογητικό τόνο.
2.  εκφράζει προσωπικές εκτιμήσεις και υπάρχει υποκειμενικότητα
3. ο λόγος αποκτά αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, οικειότητα.
4. οι σκέψεις προβάλλονται με σαφήνεια και πολλές φορούν  προκαλούν και τη συναισθηματική εμπλοκή του δέκτη.

α πληθυντικό:

1. εκφράζει συλλογικότητα, καθολικότητα και ευρύτερη αποδοχή.
2. ο λόγος αποκτά αμεσότητα και οικειότητα. Ο πομπός εντάσσει τον εαυτό του σ'ένα σύνολο ανθρώπων και μ'αυτόν τον τρόπο περνάει πιο εύκολα το μήνυμα του.

β ενικό και πληθυντικό

1.  προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα, θεατρικότητα  και οικειότητα στο λόγο.
2.  Υπάρχει το στοιχείο του διαλόγου και της συνομιλίας και ο πομπός προσπαθεί να περάσει το μήνυμα του στον δέκτη με άμεσο τρόπο.

γ ενικό και πληθυντικό πρόσωπο

1. προσδίδει στο λόγο αντικειμενικότητα, ουδετερότητα, καθολικό κύρος.
2. ο πομπός είναι αποστασιοποιημένος, προσεγγίζει τα πράγματα από εξωτερική οπτική γωνία και γίνεται έτσι ένας αντικειμενικός παρατηρητής.

Ύφος του κειμένου
Το ύφος του κειμένου είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί κάποιος τη γλώσσα, αξιοποιώντας κάθε φορά διαφορετικές γλωσσικές τεχνικές για περάσει το μήνυμα του με τρόπο αποτελεσματικό. Για να χαρακτηρίσουμε το ύφος του κειμένου θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής:

• το κειμενικό είδος
• την πρόθεση του συντάκτη
• το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο πομπός

Χαρακτηρισμοί ύφους

1. Απλό, φυσικό, λιτό, ανεπιτήδευτο
2. Πυκνό, μεστό, σύνθετο, 
3. Ζωντανό, παραστατικό, οικείο, γλαφυρό
4.  Τυπικό, επίσημο, σοβαρό.
5. Επιστημονικό, εξεζητημένο, στομφώδες,  πομπώδες 
6. Διδακτικό και προτρεπτικό
7. Σαρκαστικό, καυστικό, ειρωνικό, σκωπτικό, δηκτικό
8. Χιουμοριστικό, περιπαικτικό, παιγνιώδες
9. Προσωπικό, εξομολογητικό
10. Στοχαστικό, φιλοσοφικό
11. Αλληγορικό
12. Προφορικό, λαϊκό, λογοτεχνικό, λόγιο
13. Δραματικό, λυρικό