Ψυχαγωγία, Κριτήριο αξιολόγησης

 Η νόθη και η γνήσια ψυχαγωγία

[...] Η νόθη ψυχαγωγία είναι απόπειρα φυγής, επιθυμία απόδρασης από τον κλοιό μιας ζωής που μόνο πληγές μας δίνει και απογοητεύσεις ή που μας έγινε αφόρητη από το αθεράπευτο κενό της. Απόπειρα φυγής, όχι φυγή· επιθυμία απόδρασης, όχι απόδραση. Γιατί σε λίγο ξαναγυρίζομε στην αρένα βαρύτερα πληγωμένοι, βρισκόμαστε και πάλι στο πηγάδι μας με μεγαλύτερο άγχος – η απελευθέρωση ήταν ψεύδος, τραγική αυταπάτη. Πίσω λοιπόν από τη νόθη ψυχαγωγία υπάρχει πανικός και μωρία·¹ όταν μαυρίσει από την απελπισία ή ρημάξει μέσα στην ανία η ψυχή μας, μας πιάνει τρόμος, και τρέχομε να αναπληρώσομε αυτό που μας λείπει με μια συγκίνηση (ας είναι και αγωνία), με μια διέγερση (ας είναι και αλλοτρίωση του προσώπου μας), με μιαν εξαντλητική ηδονή (ας φέρνει και την αποκτήνωση) – με κάτι τέλος πάντων που έστω και προσωρινά θα δώσει άλλη τροπή στη ζωή μας.

 Εκείνο που μας τρομάζει περισσότερο είναι η ερημιά της ψυχής, το εσωτερικό άδειασμα. Και ριχνόμαστε σ' εκείνους τους τρόπους της ψυχαγωγίας και ελπίζομε ότι θα μας βοηθήσουν να ξεφύγομε – από τι; Ολοφάνερα από τον «εαυτό μας». Αυτός μας έχει γίνει ανυπόφορος και, επειδή μας πονεί ή μας αηδιάζει η παρουσία του, επιχειρούμε να αποδράσομε «σκοτώνοντας» το χρόνο που μας πολεμάει ή έχει περιφρονήσει την ψυχή μας. Κάθε ευκαιρία φυγής είναι τότε ευπρόσδεκτη, ακόμη κι' αν υπονομεύει την υγεία ή μας ντροπιάζει. Και όταν μας παρουσιαστεί (η κοινωνία έχει και για τούτο προνοήσει με τις λέσχες, τα καπηλειά, τα καταγώγια) τρέχομε να επωφεληθούμε. Αστόχαστα, αφού στο τέρμα του δρόμου μάς περιμένει ήσυχος ο εχθρός που θέλομε να του ξεφύγομε... [...]

Αντίθετα προς τη νόθη η γνήσια ψυχαγωγία ως ανάγκη γεννιέται από τη δύναμη και τη χαρά της ζωής, και εκείνο που προσφέρει είναι να συντηρεί και να ανανεώνει τη δύναμη και τη χαρά της ζωής. Αυτήν ακριβώς που φθείρει και αφανίζει η νόθη. Δεν νομίζω ότι χρειάζονται αποδείξεις για να βεβαιωθεί κανείς ότι άλλο πράγμα είναι να ρίχνεσαι στο ξεφάντωμα από αμηχανία και άγχος, για να «διασκεδάσεις» την κατάθλιψη και την ανία που σε ρημάζει, και άλλο (εντελώς άλλο και στις προθέσεις και στα αποτελέσματα) να διασκεδάζεις από περίσσεια δυνάμεων και ευφρόσυνη² διάθεση, για να κρατείς υψηλά την εσωτερική σου θερμοκρασία και να απολαβαίνεις την ακμή του σώματος και τη χαρά της ψυχής. Στην πρώτη περίπτωση, όπως είπαμε, η ψυχαγωγία είναι απόπειρα φυγής, αναζήτηση σωτηρίας από το αδιέξοδο που αντί να δώσει ανακούφιση από το άλγος³ και την πλήξη, κάνει τη ζωή πιο δύσκολη, ζοφερή⁴ και αρρωστημένη. Στη δεύτερη, είναι ακτινοβολία και θρίαμβος σωματικής και ψυχικής ευφορίας, άξια επιβράβευση εκείνων που ευδοκιμούν στο σκληρόν αγώνα της ζωής με την περίσκεψη, το θάρρος, το τάλαντο τους – και για τούτο προσφέρει ό,τι υπόσχεται: δύναμη και χαρά μεγαλύτερη.

 Εάν βρίσκεσαι σε συμφωνία με τον εαυτό σου (τις διαθέσεις, τις ικανότητες, τα όνειρά σου)· εάν με τους συνανθρώπους ζεις αρμονικά προσπαθώντας με καλή προαίρεση⁵ να γεφυρώνεις τα χάσματα και ν' αποφεύγεις την τριβή στις σχέσεις σου μαζί τους· εάν εργάζεσαι έντιμα και δημιουργικά και είσαι ικανοποιημένος από την αναγνώριση των αποδόσεων σου· εάν στην αισθηματική σου ζωή αξιώθηκες να γνωρίσεις την τρυφερότητα και τη στοργή· εάν προπάντων έχεις πεισθεί ότι ο δρόμος του βίου δεν είναι ποτέ ομαλός και γίνεται βατός μόνο από κείνους που μπορούν να δέχονται τις αποτυχίες με χαμόγελο και τους πόνους με εγκαρτέρηση – τότε θα είσαι πάντα δυνατός και χαρούμενος, και αυτή τη δύναμη και τη χαρά σου θα την ξαναβρίσκεις πολλαπλάσια όταν θα διαθέτεις τον ελεύθερο χρόνο σου σε σύστοιχους⁶ προς το ψυχικό κλίμα και το πνευματικό σου επίπεδο τρόπους ψυχαγωγίας. Ούτε καταπονημένος και ταπεινωμένος, ούτε αηδιασμένος από τον εαυτό σου θα βγαίνεις από τους τόπους των διασκεδάσεων – με την πικρή γεύση που δίνει ο ανώφελος κάματος, η αποστροφή και η μεταμέλεια. 
Ο Spinoza⁷ έχει λαμπρά αποδείξει στα θεωρήματα της δικής του Γεωμετρίας δύο ταυτότητες που επαληθεύονται διαρκώς από την καθημερινή πείρα: Ένταση της ζωής, ευφορία ψυχική ίσον δύναμη, ίσον χαρά. Χαλάρωση της ζωής, ψυχική αφορία ίσον αδυναμία, ίσον θλίψη. Η θέση της νόθης ψυχαγωγίας είναι στο κεφάλαιο της δεύτερης ταυτότητας· της γνήσιας, στο κεφάλαιο της πρώτης.

Ε.Π. Παπανούτσος
«Πρακτική Φιλοσοφία»

---

¹ μωρία: ανοησία

² ευφρόσυνος: χαρμόσυνος

³ άλγος: πόνος

⁴ ζοφερός: που εμπνέει φόβο, ανησυχία, θλίψη και μελαγχολία

⁵ προαίρεση, πρόθεση που οδηγεί σε συγκεκριμένες προτιμήσεις και επιλογές

⁶ σύστοιχος: ομοειδής

⁷ Μπαρούχ Σπινόζα (Barough Spinoza. 1632 - 1677): Ολλανδός φιλόσοφος εβραϊκής καταγωγής, υπέρμαχος της ελευθερίας της σκέψης και του πανθεϊσμού

  
 Ερωτήσεις
      Α. Να γράψετε στο τετράδιο σας την περίληψη του κειμένου.(100-120 λέξεις) (25 μονάδες)
      Β1. " Εάν βρίσκεσαι σε συμφωνία με τον εαυτό σου (τις διαθέσεις, τις ικανότητες, τα όνειρά σου) τότε θα είσαι πάντα δυνατός και χαρούμενος": Ν'αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 λέξεων το περιεχόμενο του αποσπάσματος.(8 μονάδες)
     Β2α: Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το παραπάνω κείμενο και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;(6 μονάδες)
     Β2β: Να βρείτε τον τρόπο ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. (3 μονάδες)
     Β3α: Να βρείτε δύο διαφορετικούς τρόπους πειθούς και να γράψετε τα αντίστοιχα αποσπάσματα στο τετράδιο σας.( 6 μονάδες)
     Β3β: Ποιος είναι ο ρόλος της χρήσης του β προσώπου στην τέταρτη παράγραφο;(4 μονάδες)
     Β4α: υπονομεύει, ευφορία, αποστροφή: με τις λέξεις που σας δίνονται να σχηματίσετε προτάσεις που να καταδεικνύουν τη σημασία της λέξης. (3 μονάδες)
     Β4β: Να δώσετε μια συνώνυμη λέξη για κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου. (5 μονάδες)
     Γ. Σε άρθρο που θα δημοσιευτεί στη σχολική σας εφημερίδα(500-600λέξεις) αναφέρεστε στις αρνητικές επιπτώσεις που έχει η έλλειψη ελεύθερου χρόνου στον άνθρωπο και στην κοινωνία και προτείνετε τρόπους με του οποίους ο άνθρωπος θα μπορούσε να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του. (40 μονάδες)

Μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας 

1. Επαφή με τη φύση.
2. Η επικοινωνία με φιλικά πρόσωπα και η δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.
3. Η ατομική και η ομαδική άθληση.
4. Η ανάγνωση ποιοτικών βιβλίων.
5. Οι εκδρομές και τα ταξίδια που ευνοούν τη γνωριμία με άλλους πολιτισμούς.
6. Η ενασχόληση με την ποιοτική τέχνη(θέατρο, κινηματογράφος, μουσική, χορός).
7. Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες.
8. Ενεργός συμμετοχή στα κοινά και εθελοντισμός.
9. Γλωσσομάθεια.
10. Δημιουργία ατομικής έκφρασης (ερασιτεχνισμός)

Μορφές νόθης ψυχαγωγίας

1. Η κατάχρηση ηλεκτρονικών παιχνιδιών που καλλιεργεί την εσωστρέφεια.
2. Η παθητική παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών χαμηλής ποιότητας.
3. Ο χουλιγκανισμός στο γήπεδο.
4. Η κατάχρηση τυχερών παιχνιδιών και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
5. Η μανία της ταχύτητας.
6. Η παρακολούθηση χαμηλής ποιότητας πολιτιστικών έργων και έργων τέχνης.
7. Η προτίμηση μορφών διασκέδασης που φθείρουν το άτομο (π.χ νυχτερινά κέντρα).

Η προσφορά της γνήσιας ψυχαγωγίας 

1. Επιτρέπει στο άτομο να ξεκουραστεί ψυχικά και σωματικά.
2. Βοηθά το άτομο να καταπολεμήσει το άγχος του, να βρει τις ισορροπίες του, να αντιμετωπίσει την ανία του.
3. Βελτιώνει τη διάθεση του ατόμου και συμβάλλει στην ανανέωση των δυνάμεων του.
4. Συμβάλλει στην καλλιέργεια της φαντασίας και στην όξυνση της κριτικής ικανότητας.
5. Καλλιέργεια κλίσεων και ταλέντων.
6. Δίνει ερεθίσματα για δημιουργία.
7. Καλλιεργείται η αισθητική μέσω της ενασχόλησης με την ποιοτική τέχνη.
8. Κοινωνικοποίηση του ανθρώπου μέσα από τη συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες.
9. Προβολή θετικών προτύπων και καλλιέργεια αρετών.
10. Βοηθά στην αυτοκριτική και στην αυτογνωσία.
11. Ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας και των παραδόσεων ενός λαού.
12. Αρμονική συμβίωση και συνεργασία και αποτροπή φαινομένων κοινωνικής παθογένειας.
13. Δημιουργία υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.