Ενότητα 2: Η αξία της γλώσσας
Ας συζητήσουμε για τη γλώσσα...
"Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικοπνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. —χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητα."
"Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν' αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μη γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση".
(απόσπασμα από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη, 1979)
"Ανήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στὴ Μεσόγειο, πού δὲν έχει άλλο αγαθὸ παρὰ τόν ἀγώνα του λαού, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φως του ήλιου. Είναι μικρός ο
τόπος μας, ἀλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει
είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δέν έπαψε ποτέ της να
μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, ἀλλά δὲν παρουσιάζει
κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικὸ αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της γιὰ την ανθρωπιά, κανόνας της είναι ἡ δικαιοσύνη. Στην ἀρχαία τραγωδία, την οργανωμένη μὲ
τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες".
(απόσπασμα από την ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη, 1963)
Στίχοι: Σοφία Αθανασιάδου
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Πρώτη εκτέλεση: Παντελής Θαλασσινός (Από άλλα περιβόλια)
Η γλώσσα που μου δώσατε μελώδισε στο στόμα,
ροδόσταμο που άνθισε στο πατρικό μου χώμα,
θαλασσινή η αύρα της, βουνίσια η πνοή της,
τον κόσμο όλο γύρισε, αλάργεψ' η φωνή της.
Η ανατολή τη λάτρεψε, η δύση την καρπώθει,
πόθο γλυκό ζωντάνεψε σ' αυτόν που τη ζυγώθει,
αθανασία γνώρισε στα έργα των ανθρώπων,
φεγγάριασε τη σκοτεινιά ξένων λαών και τόπων.
Γλώσσα μου μυριολάλητη πώς να σε ασημώσω
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώσω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώσω,
και αργυρούς θνητούς να βρω, τη γλώσσα ν' αρματώσω.
Αίσωπος, Όμηρος, Θαλλής, Ηρόδοτος κι Αισχίνης,
Σόλων, Σωκράτης, Σοφοκλής, Καβάφης κι Ευριπίδης,
Πίνδαρος, Πλάτων, Πλήθωνας, Κάλβος και Καζαντζάκης,
Ερατοσθένης, Ηράκλειτος, Σεφέρης, Καρυωτάκης,
Γκάτσος, Ελύτης, Αξελός, Παπαδιαμάντης, Ζέη
Αναγνωστάκης, Κούμας, Κουν, Μάτεσης, Ωριγένης,
Σικελιανός και Παλαμάς, Γαζής κι Αριστοτέλης,
Παπαντωνίου, Γιανναράς, Βρεττάκος, Καμπανέλλης,
Μαβίλλης, Σεβαστίκογλου, Ξενόπουλος, Διογένης,
και Μυριβίλης, Πιττακός, Δροσίνης, Δημοσθένης,
Επίκουρος, Ησίοδος, Γρυπάρης Καββαδίας,
Αναξαγόρας, Αρίσταρχος, Βενέζης και Βοργίας.
Η γλώσσα που μας δώσατε σμίλεψε το σκαρί μας,
το νου με γνώση μπόλιασε, πότισε την ψυχή μας,
μάγεψε πλάνητες πολλούς, ξελόγιασε την πέννα,
γένος και γης μπερδεύτηκαν, με μιας γενήκαν ένα.
Χαλάλι ήταν οι φθόγγοι της, θέριεψαν μύριες λέξεις,
οι λέξεις έβγαλαν φτερά και γέννησαν τις σκέψεις,
το γόνυ εκράτησαν ορθό στης λευτεριάς το τάμα,
γλωσσολαλιά Ελληνική, της οικουμένης θάμα.
Γλώσσα μου μυριολάλητη μην θαρρείς σε προδώσω,
μην τάχα σε απαρνηθώ, σ' άλλα καλά να ενδώσω,
λαλιά μου, εσύ, πεντάμορφη, πάντα θα σε χρυσώνω,
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώνω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώνω
και τους χρυσούς θνητούς να πω, την γλώσσα ν' αρματώνω.
Ρίτσος, Τερζάκης, Κοραής, Κορνάρος, Πρωταγόρας,
Ψυχάρης, Τσίρκας, Συκουτρής, Χρυσολωράς, και Ρώτας,
Αριστοφάνης, Βάρναλης, Βιζυηνός, Χορτάτσης
και Μακρυγιάννης, Σολωμός, Ρήγας και Σαμαράκης,
Αυγέρης, Ουράνης Μαρκοράς, και Ισοκράτης, Θέσπις,
Ψαθάς και Χριστιανόπουλος, Μουσούρος, Προβελέγγης,
και Θουκυδίδης, Μένανδρος, Δελμούζος, Καρκαβίτσας,
Χ(ε)ίλων, Ροΐδης, Λάσκαρης, Χάκκας, Χατζής, Σκαρίμπας,
Εμπεδοκλής και Πλούταρχος, Κύρος, Πανοπολίτης,
Κόραξ, Βοργίας, Βουτυράς, Σουρής, Βαλαωρίτης,
Ιορδανίδου, Αρβελέρ, Σαπφώ και Αλεξίου,
η Πολυδούρη, η Μιλλιέξ, Δέλτα και Σωτηρίου,
και Ιπποκράτης, Ξενοφών, Πολίτης, Εφταλιώτης,
Αισχύλος, Αινησίδημος, Λυσίας, Μπαμπινιώτης.
"Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικοπνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. —χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητα."
"Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν' αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μη γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση".
(απόσπασμα από την ομιλία του Οδυσσέα Ελύτη κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη, 1979)
"Ανήκω σὲ μία χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στὴ Μεσόγειο, πού δὲν έχει άλλο αγαθὸ παρὰ τόν ἀγώνα του λαού, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φως του ήλιου. Είναι μικρός ο
τόπος μας, ἀλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει
είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δέν έπαψε ποτέ της να
μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, ἀλλά δὲν παρουσιάζει
κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικὸ αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της γιὰ την ανθρωπιά, κανόνας της είναι ἡ δικαιοσύνη. Στην ἀρχαία τραγωδία, την οργανωμένη μὲ
τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες".(απόσπασμα από την ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη, 1963)
Στίχοι: Σοφία ΑθανασιάδουΜουσική: Παντελής Θαλασσινός
Πρώτη εκτέλεση: Παντελής Θαλασσινός (Από άλλα περιβόλια)
Η γλώσσα που μου δώσατε μελώδισε στο στόμα,
ροδόσταμο που άνθισε στο πατρικό μου χώμα,
θαλασσινή η αύρα της, βουνίσια η πνοή της,
τον κόσμο όλο γύρισε, αλάργεψ' η φωνή της.
Η ανατολή τη λάτρεψε, η δύση την καρπώθει,
πόθο γλυκό ζωντάνεψε σ' αυτόν που τη ζυγώθει,
αθανασία γνώρισε στα έργα των ανθρώπων,
φεγγάριασε τη σκοτεινιά ξένων λαών και τόπων.
Γλώσσα μου μυριολάλητη πώς να σε ασημώσω
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώσω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώσω,
και αργυρούς θνητούς να βρω, τη γλώσσα ν' αρματώσω.
Αίσωπος, Όμηρος, Θαλλής, Ηρόδοτος κι Αισχίνης,
Σόλων, Σωκράτης, Σοφοκλής, Καβάφης κι Ευριπίδης,
Πίνδαρος, Πλάτων, Πλήθωνας, Κάλβος και Καζαντζάκης,
Ερατοσθένης, Ηράκλειτος, Σεφέρης, Καρυωτάκης,
Γκάτσος, Ελύτης, Αξελός, Παπαδιαμάντης, Ζέη
Αναγνωστάκης, Κούμας, Κουν, Μάτεσης, Ωριγένης,
Σικελιανός και Παλαμάς, Γαζής κι Αριστοτέλης,
Παπαντωνίου, Γιανναράς, Βρεττάκος, Καμπανέλλης,
Μαβίλλης, Σεβαστίκογλου, Ξενόπουλος, Διογένης,
και Μυριβίλης, Πιττακός, Δροσίνης, Δημοσθένης,
Επίκουρος, Ησίοδος, Γρυπάρης Καββαδίας,
Αναξαγόρας, Αρίσταρχος, Βενέζης και Βοργίας.
Η γλώσσα που μας δώσατε σμίλεψε το σκαρί μας,
το νου με γνώση μπόλιασε, πότισε την ψυχή μας,
μάγεψε πλάνητες πολλούς, ξελόγιασε την πέννα,
γένος και γης μπερδεύτηκαν, με μιας γενήκαν ένα.
Χαλάλι ήταν οι φθόγγοι της, θέριεψαν μύριες λέξεις,
οι λέξεις έβγαλαν φτερά και γέννησαν τις σκέψεις,
το γόνυ εκράτησαν ορθό στης λευτεριάς το τάμα,
γλωσσολαλιά Ελληνική, της οικουμένης θάμα.
Γλώσσα μου μυριολάλητη μην θαρρείς σε προδώσω,
μην τάχα σε απαρνηθώ, σ' άλλα καλά να ενδώσω,
λαλιά μου, εσύ, πεντάμορφη, πάντα θα σε χρυσώνω,
που 'σαι διαμάντι αδάμαστο, πέτρα για να στεριώνω,
έχω τον τρόπο μου εγώ την πέτρα να σηκώνω
και τους χρυσούς θνητούς να πω, την γλώσσα ν' αρματώνω.
Ρίτσος, Τερζάκης, Κοραής, Κορνάρος, Πρωταγόρας,
Ψυχάρης, Τσίρκας, Συκουτρής, Χρυσολωράς, και Ρώτας,
Αριστοφάνης, Βάρναλης, Βιζυηνός, Χορτάτσης
και Μακρυγιάννης, Σολωμός, Ρήγας και Σαμαράκης,
Αυγέρης, Ουράνης Μαρκοράς, και Ισοκράτης, Θέσπις,
Ψαθάς και Χριστιανόπουλος, Μουσούρος, Προβελέγγης,
και Θουκυδίδης, Μένανδρος, Δελμούζος, Καρκαβίτσας,
Χ(ε)ίλων, Ροΐδης, Λάσκαρης, Χάκκας, Χατζής, Σκαρίμπας,
Εμπεδοκλής και Πλούταρχος, Κύρος, Πανοπολίτης,
Κόραξ, Βοργίας, Βουτυράς, Σουρής, Βαλαωρίτης,
Ιορδανίδου, Αρβελέρ, Σαπφώ και Αλεξίου,
η Πολυδούρη, η Μιλλιέξ, Δέλτα και Σωτηρίου,
και Ιπποκράτης, Ξενοφών, Πολίτης, Εφταλιώτης,
Αισχύλος, Αινησίδημος, Λυσίας, Μπαμπινιώτης.
Σχόλια