Κριτήριο αξιολόγησης-Νεοελληνική Γλώσσα Γ Γυμνασίου




Του Ευθ. Φοιβου Παναγιωτιδη*

Εξ αφορμης

Στην καταχώριση αρ. 9 των Collectanea του, ο Z. Λορεντζάτος διατυπώνει με λακωνική σοφία την πλάνη της εξίσωσης «γλώσσα = λέξεις». Ωστόσο, για τους περισσότερους από εμάς, η εξίσωση είναι δυστυχώς αυτονόητη. Ετσι, όταν πρόσφατα ξανάνοιξε η συζήτηση για το γλωσσικό μάθημα σε φιλικό σπίτι, μοιραία κατέληξε στη λεξιπενία: οι φίλοι μου θεωρούσαν ότι πρέπει να αποτελεί σημαντικό γλωσσικό πρόβλημα, άλλωστε αποτέλεσε έναν από τους παράγοντες που παρακίνησαν το υπουργείο Παιδείας να ενισχύσει το μάθημα των Αρχαίων στο Γυμνάσιο το 2004. Κανείς τους, πάντως, δεν μπορούσε να ορίσει τη λεξιπενία.
Πολλοί ταυτίζουν τη λεξιπενία με τη (νεανική) αργκό, η οποία όμως διακρίνεται από πάμπολλα χαρακτηριστικά της δημιουργικής φύσης του γλωσσικού φαινομένου: μια επίσκεψη στον ιστότοπο http: //www. slang. gr με τον θεαματικό λεξιλογικό πλούτο που ανθολογεί θα πείσει τους περισσότερους. Αυτά είναι όμως γνωστά ήδη από το κεφάλαιο του Γ. Βελούδη στο βιβλίο «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα».
Ας υποθέσουμε, λοιπόν, ότι λεξιπενία ενσκήπτει όταν χρησιμοποιούμε μόνο μια χούφτα λέξεις καθημερινά. Πράγματι, θρυλείται (χωρίς τεκμηρίωση) ότι χρησιμοποιούμε 300 ή 500 ή 900 στην καθημερινή επικοινωνία. Βεβαίως, ο αριθμός λέξεων σε χρήση εξαρτάται πρωτίστως από το τι έχουμε να συζητήσουμε και σε πόσα συμφραζόμενα, από το πόσο μιλάμε και για πόσο ποικίλα θέματα. Αν η καθημερινή επικοινωνία μας εξαντλείται σε ένα μίνιμουμ στιχομυθιών, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι μικρό. Αν όμως υπάρξει ανάγκη να επιχειρηματολογήσουμε, έστω και για απλά θέματα, όπως μια οικονομική διαφορά ή ένας ερωτικός καβγάς, το λεξιλόγιο σε χρήση θα είναι βεβαίως εκτενέστερο. Αρα ούτε εδώ μπορούμε να μιλάμε για λεξιπενία.
Συνεχίζουμε λοιπόν: ας εικάσουμε ότι έχουμε λεξιπενία όταν δεν χρησιμοποιούμε τις λέξεις ορθά. Πιο συγκεκριμένα, σε πρόσφατη εκπαιδευτική έρευνα της Α. Βερέβη διαβάζουμε και για λάθη όπως «άνθρωποι που αντικρούουν τη μόδα», αντί του δόκιμου «απορρίπτουν» ή τη χρήση του «κακαίσθητος» αντί για «ακαλαίσθητος». Διαπιστώνουμε κατ' αρχήν ότι η γλωσσική ικανότητα των μαθητών που κάνουν τέτοια λάθη είναι φυσιολογικότατη: επέκτειναν τη σημασία του «αντικρούω», ενώ σχημάτισαν το αδόκιμο αλλά γραμματικό «κακαίσθητος» για να αποδώσουν μία έννοια για την οποία δεν έβρισκαν κατάλληλη λέξη. Σίγουρα όμως ένας παιδαγωγός διακρίνει ταυτόχρονα την αποτυχία του γλωσσικού μαθήματος να διδάξει λεξιλόγιο: άλλωστε, στέλνουμε τα παιδιά σχολείο ακριβώς και για να μην αρκούνται στο στοκ των 40.000 λέξεων των αναλφάβητων.
Αυτό που αποτελεί γενική ομολογία των εκπαιδευτικών (τεκμηριωμένη από την έρευνα) είναι, πάντως, ότι οι μαθητές τους δυσκολεύονται πολύ να συνθέσουν μία παράγραφο με λογικό ειρμό και συνοχή. Αποτελεί, επίσης, κοινό μυστικό ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε προφορικά και γραπτά γλωσσικά τεστ και ότι αγνοούν τη διαφορά μεταξύ κειμενικών ειδών: ό, τι και να γράψουν (είτε πρόκειται για έκθεση ιδεών είτε για επιστολή διαμαρτυρίας είτε για αίτηση) διέπεται από συνειρμική δομή και κοσμείται με ξύλινη γλώσσα ή ψευδοποιητισμό.
Προκύπτει τελικά ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποια εκδοχή της λεξιπενίας παρά ο ελλιπής γραμματισμός, δηλαδή η ελαττωματική χρήση δόκιμου γραπτού λόγου για την παραγωγή κειμένων επικοινωνιακά κατάλληλων για την περίσταση. Προφανώς τα Νέα Ελληνικά δεν διδάσκονται αρκετά ή σωστά στο σχολείο. Ή και τα δύο.
* Ο κ. Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης είναι επ. καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Πηγή:  http://www.kathimerini.gr/715347/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/e3-aformhs

Ερωτήσεις
  1. Γιατί, σύμφωνα με τον συντάκτη του κειμένου υπάρχουν δυσκολίες στον ορισμό της λεξιπενίας; 
  2. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου του κειμένου και να εντοπίσετε τους τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται η συνοχή της ίδιας παραγράφου.
  3. α)Στην πρώτη παράγραφο να βρείτε τις προτάσεις και να χαρακτηρίσετε το είδος της σύνδεσης.β) Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις και να βρείτε τον συντακτικό τους ρόλο.
  4.  Οι λέξεις γλώσσα και θέμα είναι πολύσημες. Γράψτε δύο προτάσεις με την κάθε λέξη ώστε να παρουσιάζονται οι διαφορετικές σημασίες τους.
  5. Γράψτε ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα στο οποίο θα ορίζετε το φαινόμενο της λεξιπενίας και θα παρουσιάζετε τις αιτίες του φαινομένου.


Και ένα άλλο άρθρο...

Μαρία Κατσουνάκη, 8/1/2014

 Πηγή: http://www.kathimerini.gr/738368/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/le3eis-ston-kairo-ths-krishs

Ο μόνος λόγος που αναδημοσιεύουμε την είδηση των New York Times είναι για την πρωτοτυπία της: η American Dialect Society (Αμερικανή Εταιρεία Διαλέκτων) επέλεξε το «because» (διότι, επειδή) ως «λέξη της χρονιάς». Παρότι, σημειώνει το κείμενο, κυριάρχησαν νεολογισμοί όπως selfie (αυτοφωτογράφιση με κινητό) ή bitcoin (εικονικό νόμισμα). Στην ετήσια συνάντηση των μελών στη Μινεάπολη το «because» απέσπασε 127 σε σύνολο 175 ψήφων. Γιατί αλλάζει η χρήση του, αγνοώντας γραμματικούς κανόνες, υπακούοντας στην ανάγκη των νέων, διαδικτυακών, μέσων. Το δημοσίευμα περιλαμβάνει την τεκμηρίωση της απόφασης και άλλα στοιχεία στενά συνδεδεμένα με τη γλώσσα και τη νοοτροπία της χώρας.
Εμείς, όμως, ας λοξοδρομήσουμε στον κόσμο των φανταστικών υποθέσεων: αν γινόταν και στη χώρα μας μια παρόμοια διαδικασία, ποια λέξη θα αναδεικνυόταν ως πιο καθοριστική τη χρονιά που μας πέρασε; Ποια ακούσαμε περισσότερες φορές, ποια χρησιμοποίησαν στις δηλώσεις τους οι πολιτικοί, ποια εμείς στην καθημερινότητά της, ποια επαναλαμβανόταν σταθερά στα δελτία ειδήσεων ή στα δημοσιογραφικά κείμενα; Ενα πρόχειρο γκάλοπ στο περιβάλλον δεν ανέδειξε καμία νικήτρια. Ασφαλώς η κρίση, η τρόικα, η διαφθορά, η μίζα, η διαπλοκή, τα ελλείμματα, η κινητικότητα, οι μεταρρυθμίσεις, η ανάπτυξη, η ανάκαμψη, είναι ανάμεσα στις προπορευόμενες. Ο καθένας μας μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει από τη λίστα, να έχει τις δικές του προτάσεις. Ενδεχομένως, πάντως, η έκφραση που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αίσθηση είναι «οι κόκκινες γραμμές». Αυτές που δήλωναν το ανυποχώρητο και θεσπίστηκαν για να παραβιάζονται, έχοντας όμως πρώτα δώσει τη δυνατότητα στον χρήστη να εμφανιστεί αμετακίνητος βράχος αρχών και αντιλήψεων.
Μια κοινωνία σε κρίση, λεξιλόγιο σε κρίση. Λέξεις γνωστές ή επινοημένες, επικαιροποιημένες, άλλες ενεργοποιούν το θυμικό, άλλες προσπαθούν να δημιουργήσουν αίσθημα ασφάλειας, αισιοδοξίας.
Μέσα όμως σε αυτόν τον γλωσσικό αναβρασμό, η επικοινωνία εμφανίζεται διαρκώς ως αιτούμενο. Οσο η πραγματικότητα στενεύει τόσο η διαφυγή μέσω των επαναλήψεων και στερεοτύπων προκαλεί λεκτική ασφυξία (μήπως και ακαμψία;). Ο συντηρητισμός, η κόπωση, το «δεν υπάρχει κάτι καινούργιο να προτείνουμε», επιφέρει αλλαγές στη γλώσσα ή και αντίστροφα. Πόσο συνδέονται γλώσσα και κοινωνία; Από τη δεκαετία του 70 (διαβάζουμε) αποτελεί επιστημονικά αποδεδειγμένη γνώση η στενή και άρρηκτη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία. Πόσο εγκλωβιζόμαστε σε αδιέξοδα σχήματα; Πόσο η έλλειψη φαντασίας και παιδείας αδρανοποιεί τις εκφραστικές μας δυνατότητες, επανεισάγοντας παρωχημένα σχήματα που όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στις αυξημένες απαιτήσεις των καιρών αλλά καθηλώνουν στα ίδια, στενεύοντας όρια και ορίζοντες;
Αν υιοθετήσουμε τη ρήση του Βιτγκενστάιν ότι «τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου» θα πρέπει να δεχτούμε και το επόμενο βήμα: «δεν μπορούμε να πούμε αυτό που δεν μπορούμε να σκεφτούμε». Δηλαδή; Ποιος θα ήταν ο ελληνικός σύνδεσμος που θα μπορούσε να αναδειχθεί «λέξη της χρονιάς»; Σε ποια κατηγορία ανήκει; Γιατί με την υπερχρήση των τελικών («για να») εξορίσαμε τους αποτελεσματικούς («ώστε»). Και απομείναμε με τους χρονικούς. Οταν και όποτε...



Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ 369-529

Η ΑΝΝΑ ΤΟΥ ΚΛΗΔΟΝΑ

Ευριπίδη Ελένη-Β επεισόδιο, 4η σκηνή