Στα 200 π.Χ., Κ.Καβάφης

Ο ποιητής

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1863, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και ήταν το ένατο και τελευταίο παιδί της οικογένεια του. Έζησε κατά διαστήματα στην Αγγλία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλεξάνδρεια. Δεν έκανε συστηματικές σπουδές, όμως είχε πλατιά μόρφωση χάρη στο προσωπικό του διάβασμα. Το Ελλαδικό κοινό τον γνωρίζει μετά το 1903, όταν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος δημοσιεύει μια μελέτη για την ποίηση του Καβάφη. Στη συνέχεια η φήμη του Καβάφη θα εξαπλωθεί και εκτός συνόρων( Αγγλία, Γαλλία). Πεθαίνει στην Αλεξάνδρεια το 1933 από καρκίνο του λάρυγγα.

Χαρακτηριστικά της ποίησης του.

•   Δεν εξέδιδε δικά του βιβλία αλλά τα ποιήματα του τα τύπωνε σε μονόφυλλα. Η ποίηση του προκάλεσε μεγάλη τομή στην νεοελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία. Απομακρύνθηκε από την ως τότε παράδοση την οποία μάλιστα φαίνεται να αντιμετωπίζει με ειρωνική διάθεση.
• Τα ποιήματα του χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α) ιστορικά: αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα κυρίως της ελληνιστικής εποχής αλλά μέσα από αυτά εκφράζονται σύγχρονες καταστάσεις β) φιλοσοφικά-διδακτικά: εκφράζουν απόψεις για θέματα και προβλήματα της ζωής και έχουν παραινετικό-διδακτικό χαρακτήρα  γ) ερωτικά: κυριαρχεί ο ερωτισμός, η λυρικότητα και η αναπόληση.
• Τα ποιήματα του είναι λιτά και αποφεύγουν τα παραδοσιακά λυρικά και φορτωμένα σχήματα.
•   Χρησιμοποιεί τη λεπτή ειρωνεία
• Στη γλώσσα χρησιμοποιεί στοιχεία της καθαρεύουσας και της δημοτικής με ιδιωματισμούς. Στηρίζεται στον προφορικό λόγο
• Στην ποίηση του υπάρχει ο φιλοσοφικός στοχασμός, η καταφυγή στο παρελθόν και στην ιστορία, ο έρωτας αλλά μερικές φορές και η απελπισία και η πίκρα

 Το ποίημα στα 200π.Χ.

 Θεματικά κέντρα

• Η στενή σχέση των ποιημάτων του Καβάφη με την ιστορία.
• Η δημιουργία, η ακμή και η παρακμή των ελληνιστικών βασιλείων.
• Η ταυτότητα του ομιλητή: η οπτική γωνία της αφήγησης και ο ειρωνικός σχολιασμός της στάσης των Λακεδαιμονίων.
• Η αξιολόγηση της εκστρατείας: διάδοση της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού.

Το ποίημα είναι γραμμένο σε σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της διαλεκτικής σχέσης που ανέπτυξε ο Καβάφης με την ιστορία. Ο φανταστικός ομιλητής του ποιήματος, εκπροσωπώντας τον ελληνικό πληθυσμό των ελληνιστικών βασιλείων, μοιάζει να αξιολογεί τα γεγονότα του παρελθόντος(νικηφόρα εκστρατεία του Μ.Αλεξάνδρου, μάχη Γρανικού: 334 π.Χ) με την πείρα της δικής του παρακμασμένης εποχής(200π.Χ, δέκα χρόνια πριν την καταλυτική μάχη της Μαγνησίας που σήμανε την οριστική επικράτηση των Ρωμαίων) αλλά και τη λανθάνουσα ιστορική εμπειρία του Καβάφη, ο οποίος γράφει αυτό το ποίημα στα 1931(εννιά χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και τη δραματική συρρίκνωση του ελληνισμού). Το ποίημα συνθέτει με αριστοτεχνικό τρόπο την αρνητική με τη θετική πλευρά της ιστορίας: από την ειρωνική οπτική για τη στάση των Λακεδαιμονίων  ως την εξύμνηση των κορυφαίων επιτευγμάτων που δημιούργησε η πανελλήνια εκστρατεία, από την κρίσιμη καμπή της ελληνιστικής εποχής(200 π.Χ) ως τη σημαντική θετική επενέργεια που είχαν οι κατακτήσεις του Αλεξάνδρου για τον ελληνισμό. Στα δύο κειμενικά χρονικά επίπεδα του ποιήματος πολλοί μελετητές προσθέτουν και ένα τρίτο: το 1931, χρόνο γραφής του ποιήματος, στοιχείο που εμπλέκει και τον ίδιο τον ποιητή σε ταυτόχρονη αποτίμηση της σύγχρονης του ιστορικής πραγματικότητας. (από το βιβλίο του εκπαιδευτικού).

Τα χρονικά επίπεδα του ποιήματος

1. 334 π.Χ: μάχη στον Γρανικό ποταμό όπου ο Αλέξανδρος συντρίβει τους Πέρσες.Ο Αλέξανδρος στέλνει 300 περσικές ασπίδες ως ανάθημα (αφιέρωμα) στον Παρθενώνα για να ευχαριστήσει τους θεούς για τη νίκη του. Η επιγραφή που τις συνοδεύει γράφει : "ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΛΗΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΑΠΟ ΤΩΝ ΒΑΡΒΑΡΩΝ ΤΩΝ ΤΗΝ ΑΣΙΑΝ ΚΑΤΟΙΚΟΥΝΤΩΝ". Ο Αλέξανδρος στέλνει τις ασπίδες στην Αθήνα και όχι στη Μακεδονία, πιθανόν για να τονίσει τον πανελλήνιο χαρακτήρα της εκστρατείας.Είχε προηγηθεί στο Πανελλήνιο Συνέδριο της Κορίνθου το 337 π.Χ. και η άρνηση των Λακεδαιμονίων να ακολουθήσουν τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του στη Μικρά Ασία με τη δικαιολογία οτι δε συμμετέχουν σε εκστρατεία στην  οποία δεν είναι αρχηγοί.
   
2. 200π.Χ: περίοδος παρακμής, ο αφηγητής του ποιήματος, που ζει σε αυτήν την εποχή,  αναπολεί την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα εκπληκτικά αποτελέσματα της.
3. 1931: συρρίκνωση του ελληνισμού μετά τη μικρασιατική καταστροφή.

Ενότητες

Ο ελληνιστικός κόσμος

1^η (στ. 1-12):  Η επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού και η στάση των Λακεδαιμονίων

2^η (στ. 13-23): Η θαυμαστή πανελλήνια εκστρατεία

3^η (στ. 24-32): Οι συνέπειες της  πανελλήνιας εκστρατείας και το απαξιωτικό σχόλιο

Η πανελλήνια εκστρατεία του Μ.Αλεξάνδρου

Ο ποιητής υμνεί την πανελλήνια εκστρατεία του Αλεξάνδρου, την οποία περιγράφει με πάρα πολλά, εκφραστικά και εμφατικά επίθετα, κάτι πολύ ασυνήθιστο για τον ποιητή που στα περισσότερα ποιήματα του επιλέγει την εκφραστική λιτότητα. Στο συγκεκριμένο ποίημα υπάρχει στόμφος με στόχο να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη μοναδικότητα αυτής της εκστρατείας και  στην ιστορική της σημασία που ήταν η δημιουργία του καινούριου ελληνικού κόσμου.
Τα αποτελέσματα της εκστρατείας
Η εκστρατεία του Μ.Αλεξάνδρου, μοναδική στην ελληνική ιστορία, είχε τεράστια εθνική και πολιτισμική σημασία, αφού πέτυχε τη μεγάλη διασπορά του ελληνισμού, τον κοσμοπολιτισμό και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, του ελληνικού πνεύματος και της ελληνικής γλώσσας μέχρι τα βάθη της ανατολής.
Η στάση των Λακεδαιμονίων
 Ο Αλέξανδρος σεβάστηκε την επιλογή των Σπαρτιατών να μη συμμετάσχουν στη πανελλήνια εκστρατεία, αφού η στρατιωτική παράδοση που είχαν τους επέβαλλε να απέχουν από επιχειρήσεις, στις οποίες δεν είχαν αυτοί τον έλεγχο. Όμως με την επιγραφή αυτή ο Αλέξανδρος τονίζει οτι οι Έλληνες μπορούσαν να κερδίσουν στις μάχες και χωρίς τη βοήθεια των Σπαρτιατών. Ο ποιητής δείχνει να αποδέχεται τη στάση των Λακεδαιμονίων, όπως και ο Αλέξανδρος τότε(είναι και αυτή μια στάση, νοιώθεται). Στο τέλος όμως του ποιήματος, ο ποιητής με σχήμα κύκλου, επανέρχεται στου Λακεδαιμονίους, τους οποίους τώρα σαρκάζει και αντιμετωπίζει με αυστηρότητα. Η έλλειψη διορατικότητας και ο εγωισμός τους τους οδήγησε στην αδυναμία να διακρίνουν το καινούριο που προέκυψε από την εκστρατεία του Αλεξάνδρου και τον νέο κόσμο που γεννήθηκε καθώς επίσης και να προσαρμοστούν στη νέα ιστορική πραγματικότητα.
  
 Στοιχεία τεχνικής

• Γλώσσα:η ιδιότυπη καβαφική γλώσσα,ένα κράμα δημοτικής και λόγιας δυνατή, ψυχρή, αντιλυρική, χρήση του α πληθυντικού προσώπου,που φανερώνει τη διαλεκτική σχέση του ποιητή με την ιστορία.
• Ύφος:απλό, λιτό,μεγαλόπρεπο, πεζολογικό, μόνη εξαίρεση η συσσώρευση επιθέτων σε κάποιο σημείο του ποιήματος για να εξυμνήσει την  πανελλήνια εκστρατεία και τα θαυμαστά αποτελέσματα της.
•  Στίχος -Ομοιοκαταληξία: ελεύθεροι ιαμβικοί ανισοσύλλαβοι στίχοι, χωρίς ομοιοκαταληξία.
• Ειρωνεία: η ειρωνεία του ποιητή συνδέεται με τη στάση των Λακεδαιμονίων
• Μετατόπιση στον χώρο και στον χρόνο(334 π.Χ και 200π.Χ σε κάποιο ελληνιστικό βασίλειο)

Παράλληλο ποίημα

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται
εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι
με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.
Το μόνο που τους έμενε προγονικό
ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,
με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.
Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής
τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,
και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,
που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.
Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.
Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες —
Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·
και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
βγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό. 

Καβάφης, 1877